Nýjar kvöldvökur - 01.10.1938, Blaðsíða 8

150
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
landinu verið meiri en í sumum sveitum
þar. En hafið hefir ekki einungis verið
óvinur, sem berjast þurfti við, það hefir
einnig verið örlátur gjafari og uppalandi.
Náttúran þar vestra, hrjúf og stórbrotin
til lands og sjávar, hefir alið upp fólk,
sem að sumu leyti er einræningslegt en
stórbrotið í allri skaphöfn og drengir góð-
ir. Og slíkur maður er Sturla í Vogum,
sem Hagalín kynnir okkur í hinni nýju
bók sinni. Vér fylgjumst að vísu ekki
með honum meira en einn vetur, en nóg
er sagt frá uppvexti hans og fyrri æfi, til
að skilja, að einmitt svona hlaut hann að
verða. Við kynnumst honum fyrst þegar
haustofviðrið er að feykja burtu hlöð-
unni hans með öllum sumarheyfengnum,
og bátnum hans líka, en þar vestra er
báturinn eitt helzta lífsbjargarskilyrðið.
En Sturla lætur ekki bugast af óhöppum,
heldur leggur gunnreifur til atlögu.
Sturla er skapmaður með meiri líkams-
þrótti og sterkari skaphöfn en almennt
gerist, og hann elur þá trú í brjósti, að
hann sé sjálfum sér nægur og geti barist
gegn öllum heiminum, ef á þurfi að
halda. Sagan sýnir að vísu, að þessi trú
hans bíður skipbrot, en um leið lærir
Sturla sannindin um mátt samhjálparinn-
ar. Það er sá boðskapur, sem bókin flytur,
að hversu sterkir, sem einstklingarnir
eru, þá hljóti þó samtökin og gagnkvæm
samúð þeirra að koma til sögunnar, þegar
velta á þyngstu Grettistökunum úr leið-
inni. Enda þótt í sögunni komi fyrir meiri
mannvonzka, en yfirleitt mun fyrirhittast
hér á landi, þá andar samt frá henni og
persónum hennar yfirleitt góðlátlegri
hlýju, og manni finnst, að í raun réttrí
séu mennirnir betri, en þeir í fljótu
bragði líta út fyrir. Jafnvel Einar gamli í
Neshólum, mannleysan og varmennið,
vekur næstum samúð lesandans, þegar
hann að lokum gerir upp reikninga æfi
sinnar. Annars virðist mér þáttur þess
Neshólafólks fremur spilla sögunni, enda
þótt gerð sé grein fyrir, af hverjum or-
sökum eðli þess og athafnir sé sprottið.
Atburðirnir um andlát Þorbjargar í Vog-
um eru full reyfarakenndir, og trúi ég:
vart að Hagalín hefði ekki getað gert þá
úrslitaatburði skapfellilegri og raunhæf-
ari. Brynjólfur stórbóndi á Hömrum er
hörkukarl, sem einskis svífst til að koma
fram málum sínum, en ber þó manns-
hjarta í brjósti og er hafinn yfir svívirð-
ingastarfsemi Neshólafólksins. Þá má
ekki gleyma Gunnlaugi Austfirðing, stór-
lygaranum, sem hefir vanið sig á lygina 1
sjálfsvarnarskyni, en er sæmdar- og
hyggnismaður inni við beinið. En einhver
allra skemmtilegasta og hugþekkasta per-
sóna sögunnar er þó Björn gamli í Vog-
um, sem alltaf er að tala við Guðrúnu
sína, þótt hún sé löngu látin.
En hæst af persónum sögunnar ber þó
söguhetjuna sjálfa, Sturlu bónda. Lesand-
anum verður ósjálfrátt að bera hann sam-
an við annan sjálfstæðan mann, sem mjög
hefir verið umtalaður í nýjum bókmennt-
um, Bjart í Sumarhúsum, og óneitanlega
verður lítið úr Bjarti í þeim samanburði,
enda verður þeirri hugsun tæpast varizt,
að Sturla sé fram kominn sem einskonar
svar gegn Bjarti. Lýsing ömurleikans og
vonleysisins í „Sjálfstæðu fólki“ hefir
knúð fram hina þróttmiklu persónu Sturlu
í Vogum. Höfundur Bjarts lýsir honum
frá sjónarmiði hins kaldhæðna áhorfanda,
sem í raun réttri er sama um hvernig allt
veltist vegna þeirrar trúar hans, að menn-
irnir og þjóðfélagið sé allt á niðurleið, og
honum komi ekkert við hvernig það end-
ar. En Hagalín þykir ekki einungis vænt
um Sturlu heldur lifir hann og berst með
honum, tekur þátt í ósigrum hans og sigr-
um, og skilur við hann að lokum sem
sterkari og betri mann en nokkru sinni
fyrr, þar sem Bjartur er að lokum orðinn
einskonar vogrek í mannfélaginu. Því fer