Sjómannadagsblaðið - 01.06.1998, Blaðsíða 13

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
13
Örlagarík samþykkt fyrir 59 árum
Það var árið 1939 að stefnuskrárnefnd Sjómannadagsráðs lagði til að stefnt yrði að
stofnun elli- og hvíldarheimilis fyrir aldraða farmenn og fiskimenn
Hrafnistuheimilin í Reykjavík og Hafnarfirði hafa nú um áratuga skeið
verið svo stór þáttur í íslenskri öldrunarþjónustu að ætla má að þau komi
fólki einna fyrst í hug þegar að þessum málaflokki er vikið. En svo sem
verða vill er búið við að með tímanum gleymist fleirum en skyldi hver und-
irrótin var að því að heimilin voru reist og að þar var um hugsjón að ræða.
Víst var þörfin í upphafi brýn, en til þess að ráðast í svo stórfelldar fram-
kvæmdir og gera þær að veruleika þurfti hugsjónamenn. Liggur við að
ótrúlegt sé að samtök sem í upphafi áttu sér afar fáar fjáraflaleiðir vísar
skyldu setja sér slíkt markmið. En árangurinn blasir við augum, glæstari
en frumher jana hefur sjálfsagt nokkru sinni dreymt um. Hrafnistuheimil-
in eru gott dæmi um hverju má áorka þegar hugur og hjarta stefna að einu
og sama marki, eins og jafnan hefur verið raunin þegar Sjómannadagur-
inn í Reykjavík og Hafnarfirði á í hlut. Spyrja má hvort nokkur íslensk
samtök eigi sér annað eins tákn um óþrotlegt og fórnfúst starf sitt? Hér á
eftir er sagt frá því er samtökin fyrst settu sér að vinna að stofnun elli- og
hvíldarheimilis fyrir aldraða farmenn og fiskimenn, en síðan eru nú 59 ár
liðin. Við rekjum hvernig og hvenær hugmyndin kom fram og segjum frá
fyrstu samþykktinni vegna þessa máls.
Það er upphaf sögu þessarar að há-
tíðarhöld Sjómannadagsins 1938 tók-
ust með afbrigðum vel og ekki leikur
vafi á að það varð til þess að auka
þeim stórlega hug og dug sem að und-
irbúningnum og framkvæmdinni
stóðu. Ymsar nefndir voru líka stofn-
aðar á fyrsta starfsárinu til þess að
vinna að því að daginn mætti halda
framvegis á jafn veglegan hátt og
verða þær ekki taldar hér, en blað-
nefnd og dagskrárnefnd voru þó jafn-
an fastar nefndir. En brátt kom í ljós
að frumherjarnir voru teknir að hugsa
hærra og út fyrir sjálfan hátíðisdaginn
sem slíkan. Eða eins og vel er að orði
komist í ”Siglingasögu Sjómanna-
dagsráðs”: ”Það sem gerir Sjómanna-
daginn mikinn í þjóðlífinu er ekki
sjálfur ”dagurinn” heldur stefnumál
hans. Dagurinn sjálfur varð áróð-
urstæki þeirra mála, svo sem vera bar,
og sú var hugsunin á bak við stofnun
hans. Hann átti ekki að vera nein
”halelúja”-samkoma með þeim til-
gangi einum að menn kæmu saman til
þess að gráta fallna félaga og skemm-
ta sér. Stefnumál ”dagsins” gefa hon-
um gildi jafnframt því sem hann hef-
ur gildi fyrir hátíðarhöldin.”
Stefnuskrárnefndin
Hátíðarhaldið skyldi vissulega vera
rismikið til að vekja athygli á samtök-
unum og stefnumáli þeirra. Án veg-
legs hátíðarhalds hefðu stefnumálin
hvorki náð að rótfestast með sjó-
mannastéttinni né þjóðinni. Skrúð-
göngur og fánar og bumbur eru góð-
um málum nauðsynleg tæki.
Sjómannadagsráð, það er Fulltrúa-
ráð Sjómannadagsins, sem hefur alla
tíma verið yfirstjórn hans, skildi með
réttum skilningi að hin almennt orð-
aða stefnuskrá um samhug og
starfskynningu og aukna menningu
stéttarinnar, væri ekki nóg þessum
fjölmennu samtökum. Það þyrfti ein-
hverja eina sterka taug til að halda
þeim saman og gera þau virk um
langan aldur.
Fyrsta verk ráðsins var því að stof-
na stefnuskrárnefnd á aðalfundi sam-
takanna 5. mars 1939. Stefnuskrár-
nefnd skipuðu sumir af skilbestu
mönnum samtakanna og er þá fyrst að
nefna Sigurjón Á. Olafsson, alþingis-
mann og formann Sjómannafélags
Reykjavíkur, fjölmennasta félagsins.
Ekki er kastað rýrð á neinn, þótt Sig-
urjón Á. Olafsson sé nefndur næstur
Henry A. Hálfdanarsyni í frumherja-
tali Sjómannadagssamtakanna. Á
fyrsta fulltrúafundi sjómannafélag-
anna í Reykjavík og Hafnarfirði
vegna undirbúnings fyrsta Sjómanna-
dagsins, en hann var haldinn þann 8.
mars 1937, kom Sigurjón með ábend-
ingu í þá veru. Gat hann um er verið
var að ræða um að reisa minnisvarða
hclgaðan drukknuðum sjómönnum að
verkefni Sjómannadagsins gætu orðið
víðtækari og benti á stofnun elliheim-
ilis fyrir sjómenn í því sambandi.
Hver fitjaði upp á niálinu
fyrst?
Af þeim gögnum að dæma sem til
eru um stofnun og aðdraganda Sjó-
mannadagsins, nefnir Sigurjón fyrstur
manna elliheimili sem baráttumál
þessara samtaka. Þar sem þetta mál
átti eftir að verða uppistaðan í starfi
samtakanna og þeirra ævistarf, er ekki
lítilsvert að gera sér ljóst hver fyrst
fitjaði upp á því og fylgdi því síðan
manna mest eftir, því það gerði Sigur-
jón. Hins vegar sagði Ásgeir Jónasson
skipstjóri síðar að hann hafi fyrstur átt
hugmyndina að dvalarheimili og það
gæti síðan hafa orðið til þess að það
tengist elliheimilishugmyndinni þeg-
ar fram í sækir. Ásgeir nefnir það á
aðalfundi 1940 að hann hafi fyrstur
átt hugmynd að heimili ”fyrir upp-
gefna sjómenn.” Þessi ummæli Ás-
geirs, sem var hinn merkasti maður
og ekki líklegur til að eigna sér annað
en hann taldi sig eiga, hagga þó ekk-