Sjómannadagsblaðið - 01.06.1998, Blaðsíða 66

66
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
Guðjón Ármann Eyjólfsson:
Sjómannasöngvar og Fransmenn
Frönsk fiskiskonnorta frá Pompól að veiðum hér við land árið 1911. Frakkar
nefndu þessi skip „goélette“ sem þýðir „mávur“, enda voru þessi skip létt og
létu vel að stjórn, sem kom sér vel við ísland, þar sem veður vildu breytast á ör-
skammri stundu.
Sjávarljóð
Það er alkunna að sjómenn eru
söngelskir og til eru sérstök sjó-
mannalög og sjómannskvæði, sem
höfða sérstaklega til sjómanna, sjó-
sóknar og hafsins. Hér á landi hafa
verið gefin út sérstök söfn með þess-
um kvæðum, og má nefna hér „Haf-
rænu“ sem Guðmundur Finnbogason
prófessor tók saman og fyrst kom út
árið 1923. Árið 1997 endurútgaf son-
ur hans, Finnbogi Guðmundsson
fyrrv. landsbókavörður, bókina út í
sérstaklega fallegri útgáfu. íslensku-
kennari Stýrimannaskólans, dr. Ey-
steinn Sigurðsson, tók fyrir nokkrum
árum síðan saman lítið kver, „Sjávar-
ljóð“, sem er sýnishorn ljóða um sjó
og siglingar til kennslu í Stýrimanna-
skólanum. Árið 1940 kom út lítil bók,
„Sjómannaljóð", gefin út af Sjó-
mannadeginum. Kvæðin íbókinni eru
frá samkeppni sem Sjómannadagur-
inn efndi til um ljóð og lag, sem átti
að nota sem sjómannasöng á þessum
hátíðisdegi íslenskra sjómanna. Örn
Arnarson sendi þá í samkeppnina hið
þekkta kvæði „íslands Hrafnistu-
menn“, sem fékk fyrstu verðlaun, en
lag Emils Thoroddsen við kvæðið var
einnig verðlaunað. Síðan hafa lag og
ljóð verið órjúfanlegur hluti hátíðar-
halda Sjómannadagsins. Önnur verð-
laun hlaut Jón Magnússon, sem við
annað tækifæri orti hinn þekkta sjó-
mannasálm „Líknargjafinn þjáiðra
þjóða", en annað erindi sálins þessa
hefst með hinum lleygu og oft tilvitn-
uðu orðum:
„ Föðurland vort hálft er hafið
helgað þúsund feðra dáð. “
Formáli Guðmundar Finnbogason-
ar að 1. útgáfu „Hafrænu“ árið 1923
er skemmtilegur og lýsir vel sjómönn-
um þess tíma, en þar segir:
„Ljóðasafn þetta er œtlað íslenzk-
um sjómönnum, Stýrimannaskólanum
og svo öðrum þeim er Ijóðum unna. Á
ferð minni með íslenzkum togara frá
Englandi heim í haust er leið var mér
það mikil gleði að heyra skipverja
kveða og syngja jafnan við stýrið, og
virtist það venja þeirra. Þá Itét ég því
með sjálfum mér, að ég skyldi reyna
að leggja hinum ágœtu sjómönnum
vortim á varir það, sem bezt hefur
verið kveðið á íslenzka tungu um sjó
og siglingar, og hér eru nú efndirn-
ar. “
Mörg íslensk skáld hafa frá fyrstu
tíð á landnámsöld ort frábær kvæði
um haf og sjómenn. Meðal síðari tíma
manna er Örn Arnarson (Magnús
Stefánsson) þeirra þekktastur, en hann
orti t.d. „Stjána bláa“ og sem fyrr seg-
ir „Islands Hrafnistumenn“. Af forn-
skáldum má frægastan telja Egil
Skallagrímsson. Sé litið til síðustu
aldar koma í hugann Grímur Thom-
sen sem orti „Skúla fógeta“ og Jónas
Hallgrímsson sem orti „Formannsvís-
ur“ („Hafaldan háa, hvað viltu
mér?“). Þekkt eru hin svonefndu haf-
ískvæði þjóðskáldanna Matthíasar
Jochumssonar og Hannesar Hafstein.
Af yngri skáldum má nefna Kristján
frá Djúpalæk, Ása í Bæ og Jónas
Árnason. Af tónskáldum eru þeir
Emil Thoroddsen og Sigfús Halldórs-
son eflaust þekktastir fyrir hin sér-
staklega fallegu og kröftugu lög við
kvæði Arnar Arnarsonar. Af yngstu
kynslóðinni þekkja allir Gylfa Ægis-
son, sem orti hið hressilega kvæði
„Stolt siglir fleyið mitt“, en hann er
einnig höfundur lagsins.
I kvæðum fyrrnefndra skálda er
fyrst og fremst lýst sjálfu hafinu,
starfi sjómannsins, „von hans og
þrám.“ Sérstakir vinnusöngvar meðal
íslenskia sjómanna, sem eru alþekktir
meðal siglingaþjóða, þekktust ekki
hér á landi. Þessir vinnusöngvar eiga
sér aldalanga hefð meðal sjómanna á
seglskipum, einkum meðal Breta og
Frakka, en Bretar voru lengstum
mesta siglingaþjóð heims og byggðu
heimsveldi sitt, þar sem sagt var að
sólin gengi aldrei til viðar, á öflugum
herflota og kaupskipaflota. Engir