Eimreiðin - 01.10.1940, Side 99

eimreiðin
RITSJÁ
395
gáfnahroka né dómgirni. Skáldfiflahlut fengu þeir í rikum mæli og nú
ntræpu í Jjokkabót. Alla ævina tvístíga þessi skítseiði kringum sömu
hundaþúfuna, og Jietta nefna ]ieir alþýðumentun. Eðli slíkra er að
niða sér meiri menn.“ Svo mælir Sölvi, staddur að Bauk, gistihúsi Ak-
ureyrar, eftir að hafa lesið um sig níðgrein eina eftir Þingeying í lilaði
Norðlendinga þar á staðnum. Og er sem maður kannist við vopnahurð-
inn úr svæsnum blaðagreinum vorra tíma, bæði í orðum Sölva og grein
Þingeyingsins. Svipuð kjarnyrði eru það, sem Sölvi er látinn segja um
Siglufjörð (II, 263); „Aldrei á minni lífsfæddri ævi hef ég komið í ann-
að eins andrúmsloft. Mér lá við köfnun og fann strax, að daunn þessi
var ekki einleikinn. Við visindalegar rannsóknir varð ég þess áskynja,
að fjórir fimtu lilutar hans voru andleg nálykt. Það var komin rotnun
i sálirnar.“ Þannig eru dómar Sölva um menn og málefni, eins og
skáldið leiðir hann l'ram fyrir lesandann, og hcr eins og oftar gerir
skáldið Sölva að persónugerving ýmislegs af þvi ógeðfeldasta, sem gert
hefur vart við sig bæði fyr og síðar í íslenzkri þjóðarsál.
Náttúrlega stendur Davíð Stefánsson sig ekki við annað en að hafa
eina nauðgun til að krydda sögu sína, og er það vist það minsta, sem
hægt er að komast af með, til þess að sagan sé i anda vissra tízku-
hókmenta vorra og uppfylli kröfur tímans! Auk þess mun liöfund-
urinn liafa það sér til málsbótar hér, að einhver sannsögulegur fótur
sé fyrir þessum atburði og að fyrir afbrot slikrar tegundar hafi Sölvi
verið dæmdur til þriggja ára hetrunarhúsvinnu i „Kaupmannahafnar tukt-
rasp- og betrunar-húsi“. En vandfarið er höfundum með svo eldfim
mál og viðkvæm úr lífi manna, sem jafn stutt er síðan uppi voru og
Sölvi Helgason (1820—1896), jafnvel þótt í skáldsögu sé.
Hvergi tekst höfundinum betur upp en þcgar hann lýsir sambandi
þeirra Sölva og Júlíönu, vitlausu Júllu, sem svo er kölluð. Er öll sú
frásögn harla eftirtektarverð, enda kemur höf. þar inn á efni, sem er
hvorttveggja i senn heillandi og dularfult: hin lcyndu tengsl, sem
greina má oft og tíðum milli spekingsins og vitfirringsins. Spekin og
vitfirringin virðast oft eiga samleið og hafa aðsetur í útjöðrum sálar-
lifsins, enda oft mjótt í milli afhurðagáfuniannsins og örvitans. Svo er
um þessar tvær sögupersónur, eins og höf. gengur frá þeim. Og það
sem heldur vitfirringunni frá Júliönu og meira að segja læknar hana
af langvinnum sjúkdómi, er ást Sölva til hennar. Meðan sú ást varir, er
Júliana allieil og alsæl. Þegar þessi ást bregst og Sölvi yfirgefur Júlí-
önu stej'pist vitfirringin yfir hana fyrir fult og alt. En tengslin milli
þessara sálna halda samt áfram í þeim leyndardómsfullu heimum, þar
scm hvorki er tími né rúm, hrörnun né dauði.
Af öðrum persónum, sem koma fyrir i þessari bók, er að minsta
kosti ein þannig gerð frá höfundarins hendi, að hún mun verða mönn-
um minnisstæð. Það er Vala gamla í Neskoti, liryssingslega gæðahlóðið
með gullhjartað, sem hjálpar Sölva smala i þrengingum hans.
Annars er það svo um þessa fyrstu skáldsögu Davíðs Stefánssonar, að