Uppeldi og menntun - 01.01.2002, Page 36

HUGMYNDIR LEIKSKÓLABARNA UM NÁTTÚRUNA
Þróun hugmynda
Margir hafa velt því fyrir sér hvað þurfi til, svo börn þrói hugmyndir sínar í átt að
vísindalegri þekkingu. Hewson og Hewson (1981) segja að hugmyndir okkar breyt-
ist á margan hátt, t.d. með meiri reynslu, með meiri þroska og gegnum samskipti við
aðra. Þannig skýrist, útvíkki og endurskipuleggist hugmyndir okkar og sumum sé
skipt út fyrir aðrar sem okkur líst betur á. Hewson og Hewson (1981:4-6) segja að
þegar einstaklingur með ákveðna hugmynd um eitthvert náttúrufyrirbæri kynnist
annarri hugmynd um sama fyrirbæri, þá ýmist hafni hann henni eða meðtekur á ein-
hvern af eftirfarandi hátt:
• Með því að læra hana utan að án þess að tengja hana við fyrri hugmyndir sín-
ar.
• Með því að skipta forhugmyndinni út fyrir nýja hugmynd samkvæmt líkani
um hugtakavíxl sem útskýrt verður hér á eftir.
• Með því að laga nýju hugmyndina að þeirri gömlu.
Hewson og Hewson (1981) segja að það sé kennarans að sýna nemandanum fram á
að nýja hugmyndin sé betri en sú gamla. Þetta gerist ekki að sjálfu sér.
Posner o.fl. (1982:213-214) settu fram líkan um hugtakavíxl, sem oft er vitnað í og
er það byggt á reynslu úr skólastarfi. Samkvæmt líkaninu er mikilvægt að ákveðnar
forsendur séu til staðar til að börn breyti hugmyndum sínum:
• Börn eru ekki tilbúin til að gera nýjar hugmyndir að sínum nema þau hafi fyrst
komist að því að hugmyndir þeirra gagnist ekki lengur nógu vel. Börnin þurfa
sem sagt fyrst að verða óánægð með eigin hugmynd.
• Ný hugmynd þarf að vera skiljanleg, bæði hvað varðar innihald og hvernig
megi nota hana. Hún þarf að geta skýrt reynslu þannig að hún gefi möguleika
á frekari notkun.
• Ný hugmynd þarf að vera líkleg til að leysa vandamál sem fyrri hugmyndin
dugði ekki til að leysa. Hún þarf einnig að falla vel að fyrri þekkingu viðkom-
andi á þessu eða skyldum sviðum.
• Einnig er æskilegt að nýja hugmyndin sé nytsamleg til að leysa aðrar spurn-
ingar og vandamál. Hún þarf að vera betri til að skýra mörg fyrirbæri og betri
til að spá fyrir um niðurstöðu en sú gamla.
Líkan Posner og félaga (1982) gerir ráð fyrir að einni hugmynd sé skipt út fyrir aðra,
það verði víxlun á hugtökum. Þetta líkan gerir ekki ráð fyrir að hugmyndir séu smám
saman að breytast eða að við höfum tvær samhliða hugmyndir um sama fyrirbærið.
Algengt er að sami einstaklingurinn grípi til mismunandi skýringa á sama fyrirbær-
inu, allt eftir því hvort ætlunin sé að skýra fyrirbærið út frá fræðilegu sjónarmiði eða
fjalla um það í daglegu tali. Á þetta benda Jones o.fl. (2000) og vitna m.a. í nýlegri
verk Strike og Posner (1992) þar sem þeir tala um að hugtakavíxl sé ekki það sem oft-
ast eigi sér stað þegar hugmyndir breytast. Breytingar á hugmyndum séu meira í ætt
34