Uppeldi og menntun - 01.01.2002, Blaðsíða 48

HUGMYNDIR LEIK5KÓLABARNA UM NÁTTÚRUNA
anda hugsmíðahyggju, sem leggur áherslu á að ganga út frá hugmyndum og reynslu
barnanna hverju sinni og að þau læri af samskiptum við aðra, sé árangursrík. Áhersl-
an sem lögð var á að gera tilraunir með börnunum hafði án vafa sitt að segja og
sömuleiðis það að virkja þau til að athuga reglulega breytingar og teikna það sem var
verið að fást við.
Það var ljóst frá byrjun að fimm ára börn ættu erfitt með að skilja hringrásir efna í
náttúrunni. Þetta er ferli sem reynist mörgum fullorðnum erfitt að átta sig á. Mark-
miðið var að börnin gætu þróað hugmyndir sínar eitthvað áleiðis, en ekki að börnin
myndu skilja þessi ferli eins og vísindin skilgreina þau.
Það kom skemmtilega á óvart hve mikinn áhuga börnin sýndu viðfangsefninu og
hve mikið þau lærðu um þau ferli sem hringrásir efna fela í sér. Lífsferill plantna er
viðfangsefni sem stendur börnunum mun nær og má segja að þau hafi náð að tileinka
sér það ferli betur en hringrásir efna, enda ekki um eins flókið fyrirbæri að ræða.
Þau ferli sem hringrásir efna fela í sér byggja á því að efni breytist ekki aðeins úr
einu efni í annað heldur verða einnig til lofttegundir sem við sjáum ekki. Við rotnun
lífrænna leifa, og einnig við bruna fæðu í h'kama dýra, verður til koltvísýringur sem
plöntur taka síðan upp úr loftinu og mynda úr því efni sem nýtast sem orkugjafi eða
til vaxtar. Þetta er það sem flestir eiga erfiðast með að skilja við hringrásir efna og
ekki hvað síst lítil börn sem eiga erfitt með að hugsa sér eitthvað sem ekki er hægt að
sjá eða finna á einhvern hátt. Börnin hafa því ekki lært það að efni eru í hringrás í
náttúrunni og eru notuð aftur og aftur. Þó virðast sum börnin hafa áttað sig á
hringrás vatns. Hvort þau tengdu það sem gerðist inni í lokuðu keri við það sem ger-
ist í náttúrunni kom ekki fram í þessari rannsókn. Börnin áttuðu sig ekki á því að í
vöxt lífvera þyrfti eitthvert byggingarefni að koma utan frá en þau vissu þó að lífver-
ur þyrftu fæðu til þess að vaxa. Þrátt fyrir þetta hafa hugmyndir flestra barnanna þró-
ast í áttina að því sem við teljum vísindalegar hugmyndir um þau ferli sem tekin voru
fyrir.
Þegar bera átti saman hugmyndir barnanna í þessari rannsókn við hugmyndir
barna í erlendum rannsóknum kom í ljós að oft vantar upplýsingar um hugmyndir
svo ungra barna. Þó kom í ljós góð samsvörun milli fyrstu hugmynda barnanna í
þessari rannsókn og yngstu barnanna í þeim erlendu rannsóknum sem athugaðar
voru. Misjafnt var hve gömul þau börn voru, en í mörgum tilfellum var verið að bera
saman hugmyndir þessara fimm ára barna og níu til tíu ára barna annars staðar. Sam-
svörunin sem fannst þrátt fyrir þennan aldursmun segir okkur að börn eru jafnvel
mjög ung þegar þau gera sér hugmyndir um mörg þessara ferla og þau þurfi hjálp til
að þróa margar þeirra. Að sömu niðurstöðu var komist í breskri rannsókn (Russell
o.fl. 1998) á hugmyndum fimm til ellefu ára barna um hugtök náttúrufræðinnar. Þar
segja höfundarnir að mikilvægt sé að ýta undir þróun hugmynda barna þegar þau
eru ung, áður en hugmyndirnar verða of fastmótaðar í hugum þeirra.
46