Uppeldi og menntun - 01.01.2002, Side 151

TRAUSTI ÞORSTEINSSON
og skjólstæðings játist fagmaðurinn því að láta skjólstæðingnum í té alla sérfræðilega
færni sína, virðir trúnað gagnvart honum og misnotar ekki í eigin þágu hin sérstöku
völd sem honum eru fengin í samskiptunum. Um leið gengur skjólstæðingurinn fag-
manninum á hönd og lýtur yfirráðum hans.
- Ymislegt hefur orðið til að breyta starfsaðstæðum fagstétta þó að grundvallarein-
kenni á starfi þeirra og stöðu séu þau sömu. Hin öra samfélagsþróun 20. aldar hefur
ekki einungis fjölgað fagstéttum heldur einnig haft áhrif á þróun starfs þeirra. Að
mörgu leyti hafa fagstéttirnar sjálfar verið drifkraftur þessara samfélagslegu breyt-
inga með þekkingu sinni og þekkingaröflun og til að tryggja viðvarandi stöðu sína í
samfélaginu freista þær þess að þróa starf sitt og fylgja kröfum tímans. íslenskt sam-
félag hefur á undraverðum hraða gengið í gegnum þróunarskeið með svipuðum
hætti og önnur vestræn samfélög. Þróunin hefur legið frá landbúnaðarsamfélagi í
upphafi aldarinnar til nútíma tæknivædds upplýsingasamfélags og ýmsir sjá hilla
undir breytingar í átt til þess sem nefnt er þekkingarsamfélag.
Síaukin þekking almennings og auknar kröfur um aðgengi fólks að upplýsingum
hafa sett fagstéttir í nýja stöðu gagnvart skjólstæðingum sínum og krafið þær um
endurskoðun á starfsviðmiðunum. Þessa breytingu á aðstöðu fagstétta hafa fræði-
menn (Hargreaves 1994, Elliott 1991, Hoyle 1992:8) nefnt hina „nýju fagmennsku"
(the new-professionalism). Þessar kröfur til fagstétta varða ákveðin siðferðileg gildi í
störfum fagmanna, þ.e. aukna samvirkni (interdependency) þeirra við skjólstæðinga
sína og samstarfsmenn innan sömu stofnunar. Þetta hefur í för með sér ákveðna
breytingu á sjálfstæði fagmannsins þar sem meiri áhersla er lögð á sameiginleg yfir-
ráð fagmannanna yfir því sem stofnunin og fagstéttir sem henni tilheyra standa fyr-
ir. Elliott (1991:310-311) segir að þrýst sé á að fagmenn ólíkra stétta líti á aðstæður
skjólstæðingsins heildrænt, þeir eigi samræður við þá um áhyggjur þeirra og taki
þátt í sameiginlegri ákvörðun um hvernig þörfum þeirra sé best mætt. Hann segir að
hin nýja fagmennska einkennist af eftirfarandi þáttum:
• Samstarfi við skjólstæðinginn (einstakling, hóp, samfélag) við að skilgreina, skýra og
leysa vanda þeirra.
• Mikilvægi samræðu og innlifun í aðstæður skjólstæðings í þeim tilgangi að skilja
þær frá hans sjónarhóli.
• Nýjum áherslum um heildarþekkingu á aðstæðum sem forsendum faglegs starfs,
fremur en skilningi á hverjum þætti fyrir sig á grundvelli tiltekinna flokka se'rfræð-
inga.
• Sjálfsgagnrýni íþeim tilgangi að koma ívegfyrir stöðlun á mati og viðbrögðum.
Hin nýja fagmennska lýtur þannig að breytingum á félagslegum hefðum faglegra
starfa. Fagmaðurinn lætur af óskoruðum yfirráðum sínum í samskiptum sínum við
skjólstæðing sinn sem hinn óskeikuli fræðimaður. Hann afhjúpar óvissu sína og nálg-
ast skjólstæðing sinn á þann hátt að þeir eigi það sameiginlega markmið að leita
lausna fyrir hann og báðir hafi nokkuð til mála að leggja í þeirri leit.
149