Tímarit lögfræðinga - 01.11.1996, Blaðsíða 8

Um sambærilegan rétt kaupanda er og að ræða, þegar kaupandi riftir kaupum
að hluta vegna þess, að hann fær ekki í hendur tiltekinn hluta heildar-
greiðslunnar. Er þá skilyrði, að þann hluta, sem ekki var afhentur, sé, hvað
magn varðar, unnt að greina frá heildargreiðslunni. Um það má deila, hvort rétt
sé að kalla heimild af þessu tagi afsláttarheimild. Að öðru leyti á kaupandi ekki
rétt til þess að krefjast afsláttar af því tilefni, að greiðsla er ekki innt af hendi.4
Stafar það af því, að oftast er erfitt, þegar um greiðsludrátt er að ræða, að meta
verðrýrnun gagngjaldsins í ákveðnum hlutföllum.
Rétturinn til þess að krefjast afsláttar er viðurkenndur í ýmsum öðrum
samningssamböndum og vegna annarra vanefnda en þeirra, sem að framan
greinir. Sjá nánar kafla 4. Er þá að sjálfsögðu skilyrði, að unnt sé að reikna
afsláttinn út með líkum hætti og vegna galla í kaupum. Samkvæmt 3. mgr. 17.
gr. laga nr. 36/1994, um húsaleigu, á leigjandi kröfu til hlutfallslegrar lækkunar
á leigu, meðan ekki hefur verið bætt úr annmörkum á hinu leigða húsnæði. I 2.
mgr. 16. gr. laga nr. 20/1954, um vátryggingarsamninga, er sérregla, sem mælir
fyrir um rétt vátryggingarfélags til iðgjalds, þegar samningur fellur úr gildi af
öðrum ástæðum en þeim, sem um ræðir í 1. mgr. 16. gr. A félagið þá rétt á þeim
hluta iðgjaldsins, er samsvarar tímanum fram til þess, að samningurinn féll úr
gildi.
Einnig er viðurkennt, að í ólögfestum tilvikum getur verið um að ræða
heimild til þess að krefjast afsláttar, t.d. í verk-og vinnusamningum.5 Þó verður
að hafa í huga, að tæpast verður talið, að fyrir hendi sé almenn regla, sem veiti
rétt til afsláttar í öllum vanefndatilvikum. Jafnvel í kaupum er ekki alltaf fyrir
hendi réttur til að krefjast afsláttar. Beita verður ákveðinni varfæmi, þegar þeim
tilvikum sleppir, þar sem afsláttarúrræðið styðst við skýra heimild. I hinum
almenna hluta kröfuréttarins verður ekki gengið lengra en segja, að afsláttur sé
vanefndaúrræði, sem beitt verður í vissum tilvikum, en ekki öllum. Um tilvist
afsláttarheimildar og um hin nánari skilyrði fyrir beitingu afsláttar verður því
að vísa til umtjöllunar um hinar einstöku samningstegundir.6
Mismunandi viðhorf hafa komið fram um það, hvert sé eðli afsláttar-
heimildarinnar. Sumir, og þá einkum eldri höfundar, hafa skilgreint afslátt sem
riftun samnings að hluta. Byggir sú skilgreining á aðgreiningu riftunar í riftun
samnings að fullu og riftun samnings að hluta. Við riftun samnings að fullu sé
það skilyrði, að vanefnd sé veruleg. Greiðslur gangi til baka og niðurstaðan
verði hin sama og hefði samningur aldrei verið gerður. Sé vanefnd ekki veruleg,
verði samningi ekki rift í heild sinni, en slík minni háttar vanefnd geti veitt
heimild til að rifta samning að nokkrum hluta. Eigi þetta sér einkum stað, þegar
4 Henry Ussing: Obligationsretten, bls. 104; Mads Bryde Andersen: Praktisk Aftaleret,
bls. 284.
5 Sjá nánar Bemhard Gomard: Obligationsret, 2. del, bls. 129-130 og Henry Ussing:
Obligationsretten, bls. 104-105. Sjá einnig Páll Sigurðsson: Verksamningar, meginreglur
íslensks verktakaréttar. Reykjavík 1991, bls. 141 og 179.
6 Sjá nánar Carl Jacob Arnholm: Almindelig obligasjonsrett. bls. 290.
158