Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1929, Blaðsíða 31

31
fíngerðasta, eins og t. d. Ijósið, kemst ekki undan þeihi.
Þannig reiknaði Einstein ut bogsveigju ljósgeislanna í ná-
niunda við sól, og nam hún reikningslega 1,745". Þetta var
staðfest með athugunum frá Licks stjörnuturni 1922, og
sýndi sig að fara mjög nærri sanni, 1,72” með 0,11” senni-
legri skekkju.
Þa sýndi Einstein fram á enn fínni og furðulegri hluti,
nefnilega færslu Ijósrákanna í litrófinu nær rauðu, ef ljósið
kæmi frá þyngri hnöttum en jörð vorri. Þannig áttu kalcium-
línurnar i litróíi sólar að vera 0.008 Angströms-einingu nær
rauðu en á jörðu hér, og var þetta staðfest 1927.
En ef kenning þessi getur séð og sagt fyrir svo smávægi-
lega hluti, sem alls ekki gætir neitt í hversdagslifi voru, og
ef menn með henni geta skýrt það, sem ekki tókst að skýra
með þyngdarlögmáli Newtons, þá er sýnilegt, að afstæðis-
kenning Einsteins er nákvæmari. Þar með er þó þyngdar-
lögmáli Newlons alls ekki útrýmt, enda segist Einstein hafa
verið að fnllkomna það, en ekki að upphefja, með afstæðis-
kenning sinni. En hver er þá afstaðan milli Newtons og
Einsteins, og er unnt að samræma sjónarmið þeirra að
nokkru eða öllu leyti?
1S. Newton — Ein«tein. Eg býst nú við, að
sumum lesendum minum þyki það, sem á undan er farið,
nokkuð strembið og jafnvel lítt skiljanlegt á köflum, og
hefir þó ekki verið tekið meira með en nauðsynlegt var úr
afstæðis-kenningu Einsteins til þess að ná aðaldráltunum úr
henni. En fullkomlega verður henni ekki lýst nema með
stærðfræðilegum útreikningi, sem almennum lesendum og
jafnvel vel menntuðum mönnum er um megn að skilja.
Þó má nú ef til vill setja hverjum hugsandi lesanda, sem
langar til þess að öðlast einhvern verulegan skilning á þess-
um hlulum, muninn á sjónarmiðum þeirra Newtons og Ein-
sleins enn nánara fyrir sjónir. Það verður naumast gert
nema með dæmum úr daglegu lífi og með því að lýsa ein-
hverju því, er menn geta sett sér lifandi fyrir hugskotssjónir.
Þetta er gamalt ráð, sem sjaldan hefir brugðizt, og því skal
nú að siðustu beitt hér.
Hugsum oss þá nokkur dæmi, sem eru nátengd mönnum
þeim, sem hér eiga hlut að máli, dæmi, sem óðara verða
að myndum.
Fyrst sjáum við þá Newton, þar sem hann situr heima í
garði móður sinnar i Woolesthorpe, árið sem pestin geisaði