Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1929, Page 123

123
»En öfl þau, sem þannig myndast, hljóta að vera mjög
mikil. Sjálíir hafsbolnarnir mynda langar og djúpar dældir,
ýmist með alliðandi halla, eins og í Atlanzhafi, eða með
enn meiri bratta, eins og á sér stað niður i hafdýpi Kyrra-
hafsius. Slröndunum er spyrnt inn á við, en þar risa svo
brattir hryggir, sem eru forboðar fjallmyndunarinnarff.
»En eftirtektarverðasta atriðið, sem menn vila um fjöllin,
er, að þau eru að miklu leyti og oft aðallega hlaðin upp
úr sandsteinslögum, þ. e. a. s. úr jarðlögum, sem uppruna-
lega hafa lagzt fyrir í vötnum. Að visu geta sandsteinslög
þessi verið brengluð og brotin og hafa lagzt i ýmisskonar
fellingar, já, þau hafa meira að segja tekið mvndbreylingum,
sem gera þau næsta torkennileg; en samt sem áður eru þau
risin úr vötnum og mynda oft fjallgarða. Pelta er almennt
viðurkennd staðreynd. Þetta á jafnvel við um eldgígana í
Andesfjöllum og Ivákasus. Og í hengiflugi Alpafjallanna koma
kalksteinsmyndanirnar í ljós í svifháum bogum og i mörgum
fellingum, eins og þær væru mótaðar úr vaxi. Hinar hörðu
flögur, sem oft er breylt í gljáflögur og segja þannig frá, að
þær séu myndaðar á djúpsævi, lykja um fjallrisa eins og
Eiger og Matterhorn, og liggja annaðhvoi t ofan á eða saman
við granitið í Himalaya-fjöllum. En af hverju stafar þetta?
Vér munum fá að sjá, að lykilsins að myndun fjallgarðanna
er að leita í hinum talandi votti þess, að þau séu risin úr
sæ eða vötnum«.
»þetta er þó ekki svo að skilja, að fjallgarðarnir séu risnir
úr sjálfum meginhöfunum, og ekki höfum vér heldur ástæðu
til að ætla, að þau hafl risið úti fyrir ströndum meginland-
anna. Þau hafa risið úr innsævi eða svonefndum miðjarðar-
höfum, er venjulegast hafa myndað djúpar skálar meðfram
ströndum meginlanda, margar milur inni i landi. Takið eftir
á myndinni á næstu bls. legu Ivordillera-fjallanna í Norður-
og Suður-Ameriku og legu fjallgarðanna i Evrópu og Asíu.
Hin fyrnefndu stefna meira eða minna i norður og suður;
en hin síðarnefndu i austur og vestur, og stefna strandlengj-
urnar nokkurn veginn í sömu áttir. í Norður-Ameríku koma
tveir fjallgarðar hvor á eftir öðrum (Kleltafjöllin, Sierra Ne-
vada og Strandfjöllin) alveg hliðstætt við vesturströndina. 1
Suður-Ameriku eru Kordillera-fjöllin orðin til úr mörgum
samanþjöppuðum fjallgörðum frá ýmsum jarðöldum og jarð-
lagsmyndunum. Hinir bogadregnu fjallgarðar i Evrópu og
Asiu fylgja að 'mestu leyti suðurströndum meginlandanna.