Hugur - 01.01.1991, Side 32

HUGUR 3.-4.ÁR, 1990/1991
s. 30-55
W. V. Quine
Tvær kreddur raunhyggjumanna*
Tvær kreddur hafa að miklu leyti mótað raunhyggju nútímans. Önnur
er trú á einhvers konar meginmun á sannindum sem eru vökhœf eða
ráðast af skilningi máls óháð staðreyndum, og sannindum sem eru
raunhœf a ráðast af staðreyndum. Hin kreddan er smœttarhyggja:
sú trú að sérhver skiljanleg staðhæfing sé jafngildi einhverrar
röksmíðar á grunni heita er vísi til beinnar reynslu. Ég mun færa að
því rök að báðar þessar kreddur séu tilhæfulausar. Eins og við
munum sjá er ein afleiðing þess að hafna þeim sú að mörkin sem
talin hafa verið á milli frumspeki og náttúruvísinda verða óljós.
Önnur afleiðing er áherslubreyting í átt til nytjahyggju.
1. Baksvið röksanninda
Aðgreining Kants á röksannindum og raunsannindum bar merki
greinarmunar Humes á venslum hugmynda (relations of ideas) og
staðreyndum (matters of fact), og greinarmunar Leibniz á skynsemd-
arsannindum og staðreyndasannindum. Leibniz sagði að
skynsemdarsannindi væru sönn í öllum mögulegum heimum. Að
líkingamáli slepptu felur þetta í sér að þau sannindi séu skynsemdar-
sannindi sem alls ekki gætu verið ósönn. Á svipaðan hátt heyrum við
rökhæfingar skilgreindar sem þær staðhæfingar sem verða að
mótsögnum sé þeim neitað. En þessi skilgreining skýrir lítið; því að
hugmyndin um mótsögn í hinum mjög svo víðtæka skilningi sem við
þörfnumst fyrir þessa skilgreiningu á rökhæfingum, þarf öldungis
sömu skýringar við og sjálf hugmyndin um rökhæfingar. Hér er sami
grautur í sömu skál.
„Two Dogmas of Empiricism", íslensk þýfiing eftir Þorstein Hilmarsson. Greinin
hirtist fyrst í í Pliilosophicat Review í janúar 1951. Þýðingin er byggð á ritgerðinni
eins og hún birtist í From a Logical Point of View (Harvard University Press,
Cambridge, Mass.) sem kom fyrst út árið 1953, cn í endurskoðaðri útgáfu árið
1961. Þar er ritgerðin lítillcga endurskoðuð, sbr. nmgr. 14.