Hugur - 01.01.1991, Blaðsíða 39

HUGUR
W. V. Quine
37
nema hvað hann er ekki eins gagnorður og lipur. Þess vegna má ætla
að skilgreiningarefnið og skilgreiningarumsögn þess séu í hverju til-
felli tengd á einhvern þeirra þriggja hátta sem áður er getið.
Umsögnin getur verið trú umorðun skilgreiningarefnisins yfir á
þrengri skrifmátann þar sem beinum samheitum í fyrri notkun er
viðhaldið;5 eða þá að umsögnin bætir fyrri notkun skilgreiningar-
efnisins sem nánari útlegging; og loks gæti skilgreiningarefnið verið
nýmyndað tákn sem ákveðinn skilningur hefur verið lagður í á stað
og stund.
Við sjáum þannig að skilgreining byggist á samheitatengslum sem
fyrir eru, bæði þegar um er að ræða rökfræðikerfi og venjulegt mál
— nema í dæminu um upptöku nýrra tákna. Við skulum því
viðurkenna að hugmyndin um skilgreiningu er ekki lykillinn að
skýringu á samheitum og rökhæfingum, og líta nánar á samheiti en
láta umræðu um skilgreiningar lokið.
3. Víxl
Það er eðlileg tillaga sem rétt er að athuga náið, að ef tvö málsnið
teljast samheiti, felist það einfaldlega í því að þeim megi víxla í
öllum tilfellum án þess að sanngildi breytist — með orðum Leibniz,
víxl „að óbreyttu sanngildi" (salva veritatej.6 Takið eftir að í þessum
skilningi þurfa samheiti ekki einu sinni að vera fyllilega skilmerkileg,
aðeins ef þau eru bæði óskilmerkileg að sama leyti.
En það er ekki alveg satt að víxla megi samheitunum „móðir“ og
„kona sem á barn“ í öllum tilfellum að óbreyttu sanngildi.
Auðveldlega má mynda sannindi sem verða ósönn við það að setja
„kona sem á barn“ í stað „móðir" með því að nota „ljósmóðir" eða
„perlumóðir"; einnig með því að beita tilviínunum á eftirfarandi hátt:
„Móðir“ hefur færri en 10 stafi.
Hins vegar má ef til vill líta fram hjá slíkum gagndæmum með því að
fara með orðasamböndin „ljósmóðir“ og „perlumóðir", og tilvitnun-
5 Samkvæmt mikilvægum skilningsmáta á „skilgreiningu" geta lengslin sem
viðhaldast verið hin veikari tengsl einberrar samhljóða tilvísunar; sjá From a
Logical Point ofView, s. 132. En í þessu samhengi er betra að hafa að engu skil-
greiningu í þessum skilningi, þar sem hún kemur spumingunni um samheiti ekkert
við.
6 Sjá C. 1. Lewis, A Survey ofSymbolic Logic (Berkely 1918), s. 373.