Hugur - 01.01.1991, Síða 81

Hugur - 01.01.1991, Síða 81
HUGUR Skúli Pálsson 79 sérstakt hlutverk vegna þess að þá var farið að leggja mikla áherslu á að rannsaka þyrfti starfsemi hugans til að skilja hvemig hægt er að öðlast örugga þekkingu. Þekkingarfræðingar þessa tíma litu svo á að allur efniviður hugs- unarinnar væri einhverjar myndir í huganum, hugmyndir, skynjanir eða frumskynjanir, eins og Hume kallaði það. Samkvæmt þessu er öll hugsun, og reyndar allt sem fram fer í huganum, straumur einfaldra hugmynda. Hin almennu hugtök eru líka hugmyndir sem hafa orðið til við skynjun, til dæmis er hugtakið „maður“ í rauninni mynd í huganum af manni, en þessari mynd er beitt á ákveðinn hátt.3 Hume skilgreindi ímyndunaraflið í samræmi við þetta kerfi sem hæfileika til að flytja til hugmyndir og raða þeim.4 ímyndunarafl er þannig hæfileiki til að setja saman til dæmis hugmyndirnar um hest og um horn til að fá hugmynd um einhyming, eða hugmyndirnar um gull og um fjall til að fá fram hugmyndina um gullfjall. Kant hefur heldur almennari skilgreiningu: ímyndunarafl er hæfi- leiki til að skoða hlut í huga sér án þess að hluturinn sé nærri.5 ímyndunaraflið fæst alltaf við einstakar hugmyndir, eða hugmyndir um hið einstaka, en ekki almenn hugtök. Það er til dæmis hægt að ímynda sér þríhyrning og þegar við teiknum þríhyrning á blað má segja að við ímyndum okkur einn af óendanlega mörgum mögulegum þríhyrningum. En hugtak þríhyrningsins er ekki hægt að ímynda sér því það er sértækt, hefur enga tiltekna mynd, en það er hægt að skilja. Hugtök eru þessvegna viðfangsefni skilningsgáfunnar en aldrei ímyndunarafls. Að þessu leyti er það eins og skynjun, því hún er alltaf skynjun á einhverju einstöku, hin almennu hugtök er ekki hægt að skynja. En skynjun er bundin því að viðfangið sé nærri. Kant telur þessvegna, eins og margir heimspekingar, ímyndunaraflið vera á milli skynjunar og hugsunar. 3 John Locke var sá scm útfærði þessa hugmynd hvað rækilegast og gerði hana að nákvæmu kerfi. Margir sem á eftir honum komu, þar á meðal Kant, unnu innan þessa kerfis. Ymislegt má gagnrýna við það að gera alla starfsemi hugans að straumi hugmynda en hér verður ekki farið út í það þar eð þessi hugsunarháttur var Kant mjög tamur og Kant er helsta viðfangsefni mitl hér. 4 David Hume, A Treatise of lluman Nature (Oxford University Press, Oxford 1978), s. 10. 5 „Einbildungskraft ist das Vermögen, einen Gegenstand auch ohne dessen Gegenwarl in der Anschauung vorzustellen", Immanuel Kant, Kritik der reinen Vernunft, (Felix Meincr Verlag, Hamburg 1956), B151. Þegar vísað er f Gagnrýni hreinnar skynsemi þýðir bókstafurinn A að átt sé við blaðsíðutöl fyrstu útgáfunnar frá 1781; stafurinn B táknar aðra útgáfu frá 1787.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Hugur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.