Hugur - 01.01.1991, Side 113

HUGUR
Járnbúr skrifrœðis og skynsemi
111
Þess vegna er kjarni málsins að styrkja lýðinn og þar með
lýðræðið, en ekki að gera hann að hugsunarlausum áhangendum
þeirra leiðtoga sem eru hvað stórbrotnastir og lofa hvað mestu. John
Stuart Mill var óþreytandi að minna á þetta og margir hafa fylgt í
kjölfarið. Til að draga úr því helsi sem fylgt getur, og fylgt hefur, í
kjölfar framsóknar tæknilegs hugsunarháttar þurfa sem flestir að vera
einhvemtíma þátttakendur í stjórnsýslu og stjórnmálum til þess að
hafa forsendur til að gagnrýna og bregðast við þeim málum sem til
umræðu eru. Ástæðan fyrir því að skrifræðið hefur ekki hneppt okkur
öll í jámbúrið er einmitt sú að margir hafa lagt lýðræðinu lið og þeirri
hugsun að gildisskynsemi sé síst ómerkari en sú tæknilega. Viðleitni
okkar til eflingar almennrar menntunar og þátttöku almennings miðar
að því að koma í veg fyrir að jámbúrið verði hlutskipti okkar.
Eins og ætti nú að vera orðið augljóst þá greinir mig jafnvei enn
meira á um lausnina við Weber, en um suma þættina í greiningu hans
á vandamálum skrifræðisins. Lausn hans á þeim firringar- og helsis-
vanda sem af reikniskynseminni leiðir var að leiða óskynsemina til
öndvegis; að setja „sterka“ leiðtoga, sem byggðu styrk sinn á múg-
mennsku og andlegum öreigahætti til höfuðs reiknipúkanum Ég tel
þvert á móti heillavænlegra að hefja gildisskynsemi og lýðræði til
vegs á ný, þannig að skynsemi sé ekki lengur samheiti yfir skilvirkni
og lýðræði yfir múgmennsku og vélabrögð. Við megum ekki gleyma
því að menn eru oft óskaplega skilvirkir í óskynsamlegum verkum og
vondum, þannig að skilvirkni er aldrei mælikvarði á neitt sem skiptir
verulegu máli. Öndvert við Weber tel ég rétt að leggja áherslu á
lýðræði sem samræðu og rökræðusamfélag þar sem fólk í sameiningu
mótar þau gildi sem við notum til að vega og meta þau markmið sem
við setjum okkur og leiðimar að þeim.
Lokaorðin hljóta að vera Steins Steinarrs — vegna þess að þar er
að finna kjarna þeirrar gagnrýni sem ég hef haldið á lofti gagnvart
hugmyndum Webers. Jafnframt er þar að finna vamaðarorð til okkar
allra sem fáumst við að hugsa um stjómmál:
í draumi sérhvers manns er fall hans falið.
Þú ferðast gegnum dimman kynjaskóg
af blekkingum, sem brjóst þitt hefur alið
á bak við veruleikans köldu ró.