Dvöl - 01.04.1940, Blaðsíða 31

D VÖL
109
þessari skörpu athugasemd sonar-
ins viröist öldungurinn standa al-
gerlega rökþrota. Hann, sem var
allra manna snjallastur að rekja
afleiðingar af orsökum og sjá fyrir
óorðna atburði, hann á nú í fyrsta
sinn ekkert frambærilegt svar. —
Hann neitar því engan veginn, að
Skarphéðinn hafi rétt fyrir sér.
Hann á enga athugasemd fram að
færa gagnvart svari hans. Og hann
flýr því frá efninu út í allt aðra
sálma. „Nú mun sem oftar, að þér
munuð bera mik ráðum, synir mín-
ir, ok virða mik einskis.En þá, er þér
voruð yngri, gerðuð þér þat eigi ok
fór yðvart ráð þá betur fram.“ Hinn
aldni spekingur er látinn slá á
strengi fortíðarinnar til að skýla
því, hversu fátt honum er til varn-
ar. —
Eftir því, sem Njála gefur í skyn,
er það einkum tvennt, sem ræður
því að Njáll skipar þannig fyrir.
Annað er trú hans á mannúð and-
stæðinganna. Hitt er feigðin, sem
að honum kallar. En ég ætla, að til
hinnar örlagaríku fyrirskipunar
Njáls hafi legið allt aðrar rætur.
Hvað feigðina snertir, þá er þaö
harla ólíklegt, að hún hafi svift
Njál framsýninni um leið og hún
gerir Bergþóru forspáa. En hún
kvaðst þetta kvöld mundu bera
hjúum sínum mat í síðasta sinn.
Jafn fjarstætt er og hitt, að Njáll
hafi trúað svo fast á mannúð
brennumanna, að hann teldi úti-
lokaö, að eldi myndi beitt verða í
sókninni að sonum sínum. Mun ég í
þessari grein leitast við að leiða rök
eða líkur að því, og eins að hinu,
hvað það var, sem vakti fyrir Njáli,
þegar hann úrskurðaði, að allir
skyldu inn ganga.
Þegar Njálsbrenna fer fram, 29.
ágúst árið 1011, að því er fróðir
menn hyggja, er landið búið að
vera kristið um aðeins 11 ára skeiö.
Kristnin hafði sigrað á yfirborðinu,
en Ásatrúin lifði þó undir niðri. Á
svo skömmum tíma gat mannúð og
mildi kristninnar ekki fest djúpar
rætur hjá heiðinni og harðsvíraðri
þjóð. Sögurnar, sem gerast eftir
kristnitökuna, benda líka skýrt til
þess, að andi heiðninnar óg harð-
ýðginnar hafi lifað í fullu fjöri
meðal landsmanna eftir að þeir
gengu kristninni á hönd. Njáls-
brenna er ekkert einstök í sinni röð
á þessu tímabili. Alla leið fram á 13.
öld eru menn brenndir inni hópum
saman. Lönguhliðarbrenna 1197 og
Flugumýrarbrenna 1253 eru ægi-
legustu brennurnar, sem farið hafa
fram hér á landi. 11 árum eftir
kristnitökuna átti því einum vitr-
asta manni þjóðarinnar ekki að
sjást yfir það, að þessu vargaldar-
vopni kynni að verða beitt.
Ég ætla líka að því fari fjarri, að
Njáli hafi slíkt á orðið. Njála sjálf
virðist og taka af skarið í þessu efni,
þótt hún vilji stundum annað vera
láta. Þegar sættin er úti milli Flosa
og Njálssona á Alþingi, mælir Njáll
á þessa leið: „Nú kemur þat fram,
sem mér sagði löngu hugur um, að
oss myndi þungt falla þessi mál,“