Morgunn - 01.06.1957, Síða 61

MORGUNN
55
yfirnáttúrleg hjálpræðissannindi hefðu heiðna heiminum
verið gefin, að nokkur leyti með innri uppljómun ágætra
manna, að öðru leyti fyrir opinberun frá englum Guðs.
Svo var um hina miklu meistara guðfræðinnar, en einnig
voru einfaldir og minna lærðir guðræknir menn miðald-
anna sannfærðir um guðlega opinberun utan kristindóms-
ins. Þegar heil. Frans frá Assisi hóf upp ritað blað og
menn bentu honum á, að það væri ritað af heiðnum höf-
undi, sagði hann: „Hverju máli skiptir það? . . . “.
Með húmanismanum, fornmenntastefnunni í lok mið-
alda, barst alda nýrrar virðingar fyrir verðmætum heiðnu
spekinnar yfir gjörvalla kristni Vesturlanda. Þá varð það,
að í huga eins hinna stærstu anda þeirra tíma, Nikulás-
ar frá Cues, fæddist sú djarfa hugmynd, að sameina öll
æðri trúarbrögð heims. Hann sagði, að að baki hinna ýmsu
trúkerfa stæði hin eina trú, „una religio in rituum vari-
etate“. Með vinsamlegum viðræðum fulltrúa hinna ýmsu
trúarbragða fullyrti hann, að opnast myndi leið til þess
að sjá eininguna að baki trúarbragðanna. Og að jafnvel
þótt ekki reyndist kleift að mynda eitt allsherjartrúkerfi,
ætti þó a. m. k., eins og hann kemst að orði, „trúin að
vera ein, ein tilbiðjandi þjónusta, eins og Guð er einn“.
Eftir siðbót Lúters kom fram innan rómversku kirkj-
unnar sterk og þröngsýn afturkastsstefna. Og þó lifði
áfram innan þeirrar kirkju viðurkenningin á guðlegri
opinberun og hjálpræðismöguleikum utan kristninnar.
Urban páfi VIII. var mjög fjandsamlegur hvers konar
trúvillingum, en andspænis honum hélt jesúítakardínál-
inn de Lugo hiklaust fram þeirri kenningu, að einstakir
meðlimir ekki-kristinna trúkerfa og áhangendur heiðnu
heimspekinnar gætu öðlast sælu og sáluhjálp. Hann sagði:
„Hinir ýmsu heimspekiskólar og trúfélög geyma og flytja
einhvern skerf sannleikans, einstaka geisla hins guðlega
sannleika . . . “. Þessi víðsýni skilningur gerði einmitt
jesúítatrúboðunum á Indlandi og í Kína mögulegt, að