19. júní - 19.06.1983, Blaðsíða 22

Hér á undan hafa verið dregin fram
nokkur lykilhugtök í lífshlaupi karla og
kvenna. Þessi upptalning er engan
veginn tæmandi og að sjálfsögðu er um
einstaklingsfrávik að ræða sem við
þekkjum öll.
Eins og getið er um í upphafi þessa
máls, fer áhrifa umhverfisins að gæta
strax í frumbernsku. Þess vegna er
erfitt að segja til um með nokkurri
vissu, hvort það sem aðskilur kynin er
eðlislægur munur eða áunninn af ára-
löngum rótgrónum þjóðfélagsvenjum.
Þegar litið er yfir dálkana hér á undan
þá leynir það sér ekki að viðhorf og
væntingar eru mismunandi eftir því
hvort um stúlkur eða drengi er að
ræða. Það er búist við því að drengur-
inn verði fyrirferðarmikill í von um að
hann verði sjálfstæður síðar meir. Af
stúlku er frá upphafi vænst að hún
verði prúð og elskuleg, þurfi á vernd
(jafnvel framfærslu) að halda og þá
jafnframt að hún verði þæg og stillt.
Þær vonir sem bundnar eru við börnin
hafa áhrif á hegðun foreldranna og
annarra gagnvart þeim og beina þeim
þannig inn á ákveðnar brautir frá upp-
hafi.
Fyrirmyndin
Þegar einstaklingur er að móta sína
sjálfsmynd leitar hann fyrirmynda í
umhverfinu, stúlkur hjá öðrum kon-
um, piltar hjá öðrum karlmönnum.
Með því að ganga inn í hin hefð-
bundnu hlutverk gera þau það sama
og kynin hafa gert á undan þeim. A
mótunartímum er yfirleitt styrkur að
hafa fyrirmyndir sem byggja á langri
hefð. Vandasamara getur reynst að
brjótast út úr hefðinni og móta nýjar
leiðir. Konur sem reynt hafa að brjót-
ast út úr hefðbundnu hlutverki hafa oft
leitað fyrirmynda hjá körlum. Til þess
að vera gjaldgengar (samkeppnisfær-
ar) í þeirra heimi hafa þær tekið upp
aðferðir þeirra við hlutina. Við heyr-
um jafnvel talað um karlkonur. Þetta
fyrirbæri er reyndar vel þekkt í félags-
fræðinni, lágstéttir taka upp siði há-
stéttanna, sá kúgaði tekur upp aðferðir
kúgarans og temur sér gildismat hans
o.s.frv.
22
Martine Horner rannsakaði árið
1968 mismunand afstöðu kvenhá-
skólastúdenta á fyrsta ári til sam-
keppni og frama. Hún sýndi fram á
það með rökum í doktorsritgerð það
sama ár að afstaða kvenna til frama
(standa sig vel í vinnu, skóla o.s.frv.)
og samkeppni mótaðist mjög af tvíátta
tilfinningum. Þær vildu helst ekki vera
fremstar í flokki. Var það einkum
tvennt sem konurnar gáfu upp sem
ástæðu fyrir þessari afstöðu sinni. I
fyrsta lagi afstaða annarra kvenna og
sú gagnrýni sem kæmi frá þeim. I öðru
lagi minni líkur á hjónabandsmarkað-
inum ef konan er framsækin og sjálf-
stæð. Hver velur sér slíka konu?
Aðskilnadarstefna
í skýringarmyndunum hér að fram-
an er athyglisvert hve gífurleg áhersla
er lögð á aðskilnað kynjanna eftir hlut-
verkum og hve átakapunktarnir
(kreppur) í lífi þeirra koma oft fram á
ólíkum tímum og í ólíku samhengi.
Þegar þetta er haft í huga er ekki úr
vegi að velta því fyrir sér hvernig í
ósköpunum sé mögulegt við núverandi
aðstæður að kynin geti náð saman á
einhverjum jafnréttisgrundvelli. Við
erum rígföst í því að tileinka kynjunum
ákveðna eiginleika „karlmenn eru
svona og svona“ „konur eru svona og
svona“. Oftast er öllu blandað saman,
líífræðilegum staðreyndum og ásköp-
uðum eiginleikum, og þetta veldur því
oftast að kynin kúga hvort annað inn í
hefðbundin kynjahlutverk. 'fileinki
kona sér hlutverk karla er hún dugleg
og framsækin. Tileinki karlmaður sér
eiginleika konu er hann veikgeðja og
skræfa (kerling). Týpurnar eru þannig
fastákveðnar fyrirfram, og inn í það
kemur oft dyggur stuðningur að utan.
Jón og Gunna
í þessu sambandi er vert að líta hér
á mynd af þeim Jóni og Gunnu sem
hafa fundið leið saman í tilverunni og
standa frammi fyrir því að þurfa að
taka ákvörðun við einhvern tiltekinn
atburð í þeirra lífi, t.d. væntanlegan
barnsburð. Ef við virðum þennan
barnsburð fyrir okkur sjáum við að
JÓN OG GUNNA