Ný saga - 01.01.1990, Blaðsíða 16

hvort sá sem varð fyrir illyrð-
um var prófastsfrú eða
óbreyttur vinnumaður.
Sú spurning er áleitin hvort
lesa megi út úr dómum eitt-
hvert óþol yfirvalda gagnvart
afbrigðilegri hegðun? Þeirri
spurningu má svara játandi að
vissu marki. Það er til dæmis
áberandi hve oft er talað um
að sá óhlýðni hegði sér
„hneykslanlega."
En af hverju voru yfirvöld
að hafa áhyggjur af agaleysi
landsmanna? Viðhorf kirkjunn-
ar skipta hér miklu máli. Lút-
erska kirkjan vildi ekki að fólk
væri að ögra guði með ókristi-
legu tali og hneykslanlegri
hegðun. Þetta kemur iðulega
fram á prestastefnum og í
bréfum biskupa. Yfirvöld voru
einnig að undirstika vald sitt
með því að leggja áherslu á
að fólk sýndi þeim virðingu.
Almenningur átti að bera ótta-
blandna virðingu fyrir yfir-
völdum sínum, líkt og börn
og vinnuhjú áttu að bera virð-
ingu fyrir húsbændum sínum.
Skilyrðislaus hlýðni og undir-
gefni var eitt af grundvallarat-
riðunum í samfélagsbygging-
unni. Valdsmenn hafa vafa-
laust óttast að ef fólki sem
atyrti þá væri ekki refsað
myndi fólk smám saman
hætta að hlýða þeim. Hýðing-
ar á óhlýðnu fólki voru því
mikilvægur þáttur í viðleitni
yfirvalda við að halda uppi
lögum og reglu í samfélaginu.
TILVÍSANIR
1. Loftur Guttormsson: Bernska,
ungdómur og uppeldi á einveldisöld,
Rv. 1983, bls. 68. Yfirlit um
lagasetningar og dóma um vinnuhjú
og flakkara má sjá hjá Þorvaldi
Thoroddsen: Lýsitig íslands 4, Kh.
1922, bls. 286-315.
2. Lbs. 1647 4to Bréfabók Gísla
Oddssonar (afrit), bls. 358.
3. Lovsamling for Island I, bls. 428-437
og Alþingisbækur íslands XIII, bls.
563-577.
4. Fyrra bréf Péturs 2:13-17
5. Norsku lög 6:4:1, bls. 663-664. Nær
samhljóða ákvæöi voru í drögum að
nýrri lögbók frá 1692. ÞÍ. Ka. Dk-2,
Lagaverkið l689-d693, 6:4:1.
6. Halldór Laxness: íslandsklukkan Rv.
1943, bls. 12-13 og 19.
7. Alþingisbœkur VIII, bls. 429-430.
8. Eiríkur Jónsson: Rœtur
íslandsklukkutinar, Rv. 1981, bls. 43.
9. AlþitigisbcekurVII, bls. 419-420.
10. Norsku lög 6:21:8, bls. 751. Tekið var
mið af þessari grein hér á landi, sbr.
ÞÍ. Gullbringusýsla IV-2, Dómabók
1704-1707 og 1721-1731, bls. 34; ÞÍ.
Ka. Dk-2, Lagaverk 1689-1693, sjá
6:21:8 og Dk-6, Lagaverk 1760-1780,
sjá 6:21:8.
11. Alþingisbœkur IX, bls. 14; ÞÍ.
Snæfellsnessýsla IV-lb, Dómabók
1697-1706, bls. 35-36.
12. Alþingisbcekur VIII, bls. 67-68.
Annálar 1400-1800 I, Rv. 1922-27,
bls 404.
13- AlþingisbcekurXU, bls. 225.
14. AlþitigisbcckurlX, bls. 80-82.
15. Annálar 1400-1800 II, bls. 331. og
545. í Mælifellsannál segir reyndar að
Jón hafi veriö hýddur „yfir 200
vandarhögg af tveimur böðlum, svo
annar tók við, er annar var
uppgefinn. Sá þó lítið eður ekkert á
Jóni ... keypti hann sér síðan
brennivínskút af öðrum böðlinum,
drakk sig síðan drukkinn og reið af
þinginu.“ Annálar 1400-1800 I, bls.
586. í Eyrarannál segir: „Margt hefur
talað verið um þess manns dauða og
þá miklu refsing á hann lögö var.“
Annálar 1400-1800 III, Rv. 1933-
1938, bls. 397.
16. Alþingisbcekur IX, bls. 105-108.
17. Annálar 1400-1800 I, bls. 433 og
445; Annálar 1400-1800 III, bls. 400
og 411; Alþitigisbcekur IX, bls. 169-
170.
18. Lovsatnling for lsland I, bls. 430.
19. ÞÍ. Eyjafjaröarsýsla IV.I3-2, Dómabók
1694-1701, bls. 303-304.
20. ÞÍ. Eyjafjarðarsýsla IV.B-2, Dómabók
1694-1701, bls. 81-82.
21. ÞÍ. Árnessýsla V-4, Dómabók 1703-
1705, bls. 105-106.
22. Alþingisbcekur IX, bls. 55-56.
23. ÞÍ. Bps. A III-3, Prestastefnubók
Skálholts 1698-1734, bls. 210-211.
24. ÞÍ. Bps. A 111-3, Prestastefnubók
Skálholts 1698-1734, bls. 60-61.
25. Lovsamling for Island I, bls. 235.
26. ÞÍ. Bps. A III-3, Prestastefnubók
Skálholts 1698-1734, bls. 106. Dæmt
var samkvæmt Norsku lögum 2:5:24
og 2:9:10.
27. ÞÍ. Bps. A IV-2, Bréfabók Þórðar
Þórlákssonar 1680-1683, bls. 59r-59v.
28. ÞÍ. Bps. A IV-2 Bréfabók Þórðar
Þorlákssonar 1680-1683, bls. 78v.
29. Prestastefnudómar og bréfabók Gísla
biskups Þorlákssonar. Bjarni
Vilhjálmsson og Júníus Kristinsson
sáu um útgáfu, bls. 4^49.
30. Prestaslefnudómar, bls. 162-163.
31. AlþingisbcekurVW, bls. 408.
Dómabók Mýrasýslu er glötuð svo aö
ókunnugt er hver uppnefnin voru.
32. ÞÍ. Gullbringu- og Kjósarsýsla IV-2,
Dómabók 1704-1707 og 1721-1731,
bls. 1.
33- ÞÍ. Gullbringu- og Kjósarsýsla IV-2,
Dómabók 1704-1707 og 1721-1731,
bls. 34. Þetta mál má finna í
dómabókinni bls. 1-20 og 30-36.
34. ÞÍ. Gullbringu- og Kjósasýsla IV-2,
Dómabók 1704-1707 og 1721-1731,
bls. 34.
35. ÞÍ. Gullbringu- og Kjósarsýsla IV-3,
Dómabók 1714-1731, bls. 244-254 og
263-169.
36. ÞÍ. Gullbringu- og Kjósarsýsla IV-2,
Dómabók 1704-1707 og 1721-1731,
bls. 144-150.
37. ÞÍ. ísafjarðarsýsla IV-1, Dómabók
1711-1719, 20. apríl 1716.
38. ÞÍ. Árnessýsla V-4, Dómabók 1703-
1705, bls. 16 og 44.
39. ÞÍ. Árnessýsla V-4, Dómabók 1703-
1705, bls. 44-48.
40. AlþingisbcekurXX, bls. 256-259; ÞÍ,
Árnessýsla V-4, Dómabók 1703-1705,
bls. 139-144.
41. ÞÍ. Árnessýsla V-3, Dómabók 1697-
1703, 7. des. 1702.
42. ÞÍ. Þingeyjarsýsla V.C-1, Dómabók
1702-1707, bls. 2v-3v.
43- Mannlal á íslandi 1703, Rv. 1924-
1947, bls. 359.
44. AlþingisbcekurVU, bls. 630-631.
45. ÞÍ. Eyjafjarðarsýsla IV.B-2, Dómabók
1694-1701, bls. 175.
46. ÞÍ. Þingeyjarsýsla V.C-1, Dómabók
1702-1707, 67v-68r.
47. ÞÍ. Dalasýsla V-l, Dómabók 1653-
1654, bls. 242-245.
48. AlþingisbcekurXUX, bls. 566.
Skilyröislaus hlýöni og
undirgefrti var eitt af
grundvallaratriöunum í
samfélagsbyggingunni.
i
14