Ný saga - 01.01.1990, Page 47

frá stofnun, þar sem efni aðal-
lega tengt átthögunum var
birt, en nokkur félög til við-
bótar hófu slíka útgáfu eftir að
félagsstarfið hafði staðið í
nokkur ár eða jafnvel áratugi.
Skaftfellingafélagið réðst í að
kvikmynda vinnubrögð og bú-
skaparhætti í Skaftafellssýsl-
um, landslag, bændur og
búalið. Einkum var lögð á það
áhersla að festa á filmu þá
þætti daglegs lífs sem voru
horfnir eða að hverfa. Reynt
var að bjarga sögulegum minj-
um frá glötun. Eyrbekkingafé-
lagið ákvað t.d að koma upp
vísi að minjasafni austur á Eyr-
arbakka og stofnaði sjóð í
þeim tilgangi. Akveðið var að
reisa gamaldags sjóbúð með
öllu tilheyrandi. Einnig var í
ráði að smíða áraskip eins og
þau tíðkuðust á Eyrarbakka
um aldamót og hafa það við
sjóbúðina og ennfremur að
safna gömlum munum og
minjagripum.30 Þegar á reyndi
hafði félagið ekki bolmagn til
þess að standa í slíkum stór-
ræðum. Húnvetningum og
Strandamönnum gekk betur.
Félög þeirra tóku höndum
saman um byggðasafn að
Reykjum i Hrútafirði í sam-
vinnu við hlutaðeigandi sýslu-
félög og jDjóðminjavörð og
áttu drjúgan þátt í því að gera
safnið veglega úr garði.31 Á
velmektarárunum var einnig
algengt að átthagafélög hefðu
umsjón með kvöldvökum í út-
varpinu.32 Þar var minnt á
margt frá liðnum dögum í við-
komandi byggðarlagi. Víða
um land beið fólk með eftir-
væntingu eftir kvöldvökunum.
Það hafði yndi af að heyra um
heimahérað sitt og hlusta á
menn ættaða úr byggðarlag-
inu flytja efni. Kvöldvökumar
í Ríkisútvarpinu styrktu
þannig tengsl innanhéraðs-
manna og hinna sem voru
fluttir til bæjarins. Margir
kynntust átthagafélögunum í
Reykjavík fyrst við það að
hlýða á kvöldvökurnar og
gengu síðan í félögin þegar
Kvöldvökurnar í Ríkis-
útvarpinu styrktu
þannig tengsl innan-
héraðsmanna og
hinna sem voru fluttir
til bæjarins. Margir
kynntust átthagafétög-
unum í Reykjavík fyrst
við það að hlýða á
kvöldvökurnar og
gengu síðan í félögin
þegarþeir fluttu
„suður".
Annaö veifið runnu
fundir og skemmtanir
félaganna eiginlega
saman. Fyrst ræddi
fólk áhugamál sín af
ákafa og oft af
nokkrum hita en
skemmti sér síðan við
söng og dans, stund-
um langt fram á
nætur.
þeir fluttu „suður“.33
Enda þótt framkvæmdasemi
út á við skipti miklu máli var
innra starfið í félögunum sýnu
mikilvægara til þess að gefa
fólki tækifæri á að kynnast
innbyrðis og efla tengslin.
Margvíslegar skemmtanir voru
ríkur þáttur í starfinu og sum
félög voru deildaskipt til þess
að jojóna sem flestum hugðar-
efnum félagsmanna. Breiðfirð-
ingafélagið var sérlega öflugt.
Þegar það var upp á sitt besta
störfuðu að jafnaði sex deildir
innan þess. Áhugamenn um
skáklistina störfuðu i einni,
bridgespilarar í annarri, dýrk-
endur sönggyðjunnar sungu í
Breiðfirðingakórnum, þeir
sem vildu standa á sviði fengu
tækifæri til þess í leikflokki fé-
lagsins, sem starfaði að vísu
skamman tíma. Hinir sem
vildu efla orðsins snilli störf-
uöu í málfundadeild og í
handavinnudeild kvenna var
listrænt handbragð styrkt.
Húnvetningafélagið og Árnes-
ingafélagið buðu einnig upp á
klúbbstarfsemi og kórar voru
starfandi í öðrum félögum.
Átthagafélögin höfðu sitthvað
fleira á prjónunum á blóma-
skeiði sínu. Fundir voru
haldnir og kvöldvökur, jóla-
trésfagnaðir fyrir börnin, spila-
kvöld og dansleikir og árlega
var öldruðum héraðsmönnum
í bænum boðið til kaffisanr-
sætis. Annað veifið runnu
fundir og skemmtanir félag-
anna eiginlega saman. Fyrst
ræddi fólk áhugamál sín af á-
kafa og oft af nokkrum hita
en skemmti sér síðan viö söng
og dans, stundum langt frant á
nætur.
Eitt meginverkefni átthaga-
félaganna var að fara í ferða-
lög á heimaslóðir og aö vissu
leyti voru þau eins konar
ferðafélög sem skipulögðu
ferðir á ákveðna staði eftir
föngum. Líklega hefur fátt
vakið ljúfari minningar og
veitt markvissari leið að tak-
marki félaganna „um eflingu
og mótun átthagaástar en
RÖMM ER SÚ TAUG
einmitt ferðalög félagsmanna
um fornar slóðir og fagra
staði.“31 Á tíðum voru farnar
margar ferðir á ári og yfirleitt
tók fjölmenni þátt í þeim.
Stundum voru á annað hund-
rað manns í einni ferð. Fundir,
árshátíðir og aðrir ntannfagn-
aðir voru einnig fjölsóttir, t.d.
kom það fyrir að Breiðfirð-
ingafélagið þyrfti að hýsa
nærri 300 manns á einum
fundi á fyrri hluta fimmta ára-
tugar, um svipað leyti voru á-
líka margir við borðhald hjá
Árnesingafélaginu. Erfitt var
að fá viðunandi húsnæði i
bænum til samkomuhalds og
ekki voru mörg stórhýsi ætluð
til samkvæma. Helst var hægt
að treysta á sýningarskála
myndlistarmanna eða Odd-
fellowhöllina þegar hýsa
jiurfti þvílíkan fjölda. Önnur
félög áttu við svipaðan vanda
að stríða enda þótt félagafjöld-
inn væri ekki sá sami.
Breiðfirðingafélagið var fjöl-
mennasta átthagafélagið í
Reykjavík. 67 manns stofnuðu
það í árslok 1938. Tíu árum
síðar voru félagsmenn tæplega
níu hundruð talsins og fyrir
kom að um 70 manns bættust
í félagiö á einu kvöldi.35 Hún-
vetningar voru hálfdrættingar
á við það á sama tíma, með
ríflega 400 félaga en þeim átti
eftir að fjölga og voru á sjötta
hundrað talsins þegar best lét
á sjötta áratugnum.3'1 Árnesing-
ar voru síðan ekki langt und-
an.37 Ekki er hlaupið að því að
meta fjölda félagsmanna í öðr-
um félögum en gefi áhuginn í
þessum félögum tóninn um
starfsgleðina í öðrum félögum
má ætla að í heild hafi fjöldi
meðlima í átthagafélögum ver-
ið nálægt tíu þúsundum á
fimmta og sjötta áratugnum,
og er þá líklega varlega áætl-
að. Vissulega voru ekki allir
virkir en afar stór hópur sótti
þó samkomur á vegum félag-
anna um miðja öldina og fram
undir 1960, t.d. var talið að á
sautjánda hundrað manna
hefðu sótt samkomur Hún-
L
45