Ný saga - 01.01.1990, Qupperneq 53

ROMM ER SU TAUG
varðstaðan gagnvart hinu
liðna voru illa til þess fallin að
draga æskuna að átthagafélög-
unum. Unga kynslóðin í
Reykjavík taldi sig ekki síðri
íslendinga en forfeðurna,
enda þótt hún stuðlaði lítt að
heill og hag bernskubyggða
foreldranna. Hennar heimur
var annar - borgin og það sem
hún stóð fyrir - og erfiðlega
gekk að skapa ástúð og virð-
ingu fyrir gömlu átthögunum
og öllu sem þar var i siðum,
háttum og lífsbaráttu í brjóst-
um barna og niðja hins brott-
flutta fólks. Þeir sem litu yfir
farinn veg að kvöldi ævidags
á áttunda og níunda áratugn-
um, og áttu æskuspor úti um
byggðir landsins fyrr á öld-
inni, stóðu í mörgum tilvikum
frammi fyrir því að vera eina
kynslóðin sem átti helgar
minningar frá ættarslóðum,
elskaði fjöllin og bæinn sem
jafnvel var farinn í eyði. „Hinir
látnu, sem áttu þau kannski
innst við hjartarætur sem
helga dóma, heyrast ekki
framar, og engin ný kynslóð
kemur til að elska þau og
eignast, þar eð auðnin ein
starir nú úr gluggatóptum
gamalla rausnargarða yfir ó-
slegin tún og hrunin handa-
verk feðranna."56 Tilfinningin
sem þessu fylgdi gat verið sár.
í vissum skilningi bjuggu í
Reykjavík tveir hópar fólks er
á leið 20. öld. Annars vegar
voru hinir eldri, sem uxu úr
grasi í „gamla samfélaginu" og
mótuðust af því, og síðan þeir
sem fæddust inn í hið nýja
þjóðfélag þéttbýlisins sem var
i mótun, slitu þar barnsskón-
um, léku sér „á götunni" og
kynntust háttum eldri tímans
aðallega sem gestir. Gjáin milli
þessara hópa breikkaði eftir
1960 og það átti hvað ríkastan
þátt í hnignun átthagafélag-
anna og speglaði þau þjóðfé-
lagsskil sem urðu í íslensku
samfélagi á ofanverðri öldinni,
er borgarsamfélagið leysti
samfélag sveitanna af hólmi á
afgerandi hátt og borgarmenn-
Fólk „nýja tímans"? Heimur reykvískra ungmenna á síöustu áratugum 20. aldar var annar en þeirra
sem flykktust í átthagaféögin um og upp úr henni miðri.
ingin varð hið ráðandi afl á ís-
landi. Vissulega þótti gömlum
átthagafélagsmönnum á ní-
unda áratugnum slæmt að
starfsemi slíkra félaga var þá
farin að dofna, en þróunin
varð vart umflúin rniðað við
þær forsendur sem þau
byggðu á í upphafi. Suntir
býsnuðust yfir þessu, öðrum
joótti ekkert athugavert við
hnignun átthagafélaganna
„vegna þess að átthagafélög
eru því aðeins til, að einhver
úr átthögunum sé á lífi. Fólk
sem fæðist af fólki sem hefur
átt sína átthaga, það eru Reyk-
víkingar eða Akureyringar eða
hvað sem er. [Slíktl ... hefur
ekkert með átthagafélög að
gera, ... [þau] deyja af sjálfu
sér. Átthagafélög hafa enga
þýðingu eftir að komin er ný
kynslóð afkomenda jteirra
sem voru í átthagafélögum."57
IILVLSANIR
1 íslensk fyndni. Tímarit, 23. árg. 1959,
bls. 8. Safnað og skráð hefur Gunnar
Sigurðsson frá Selalæk.
2 Sbr. Manntal á íslandi 1. desetnber
1950, bls. 29*. Rvík 1958. Sbr. og
Bjarni Reynarsson: „Fólksflutningar til
Reykjavíkur.“ Fjármálatíðindi 1. tbl.
jan.-ap. 1978, bls. 48-52. Bjarni Reyn-
arsson: Búferlaflutningar á böfuð-
borgarsvœðinu. Flutningatengsl
Reykjavíkur, bls. 1, Rvík 1979. Sjá
einnig: Ólafur Björnsson: Pjóðarbú-
skapur íslendinga, bls. 35-37, Rvík
1964.
3 Sjá t.d. Árbók Reykjavíkurborgar
1987, bls. 1, Rvík 1987. Árbók
Reykjavíkurborgar 1988, bls. 1, Rvík
1988.
4 Sjá um skiptingu íbúa Reykjavíkur
eftir fæöingarstað árin 1920- 1940:
Árbók Reykjavíkurbœjar 1940, bls. 3,
Rvík 1941. Sbr. Manntal á íslandi 2.
desember 1940, bls. 49, Rvík 1949.
Sbr. Árbók Reykjavíkurbœjar 1950-
1951, bls. 6, Rvík 1953. Sjá um sömu
skiptingu árið 1950: Manntal á ís-
landi 1. desember 1950, bls. 22\ 34.
5 Sbr. Manntal á íslandi 1. desember
1960, bls. 18-19, Rvík 1969.
6 Sbr. Þorlákur Ófeigssoti: „Upp úr
öskustónni.“ Tímarit iðnaðarmanna,
4. 17. árg., 1944, bls. 54.
7 Jón Gíslason: „Saga Árnesingafélags-
ins.“ Árnesingabók, bls. 10, Jón Gísla-
son sá um útgáfuna, Rvík 1959.
8 Sbr. Þórunn Valdimarsdóttir: Sveitin
við sundin. Búskapur t Reykjavík
Unga kynslóöin í
Reykjavík taldi sig
ekki síöri íslendinga
en forfeöurna, enda
þótt hún stuölaöi lítt
aö heill og hag
bernskubyggöa for-
eldranna
51