Ný saga - 01.01.1990, Qupperneq 84

m <1111111 g
SAGNFRÆÐI:
LISTGREIN EÐA VÍSINDI?
I
Sagan fæst við að
endurskapa fortíðina í
máli og myndum,
skýra hana og skilja, en það
hefur jafnan tekist betur í lista-
verkum, skáldsögum, leik-
ritum og kvikmyndum en
rannsóknarskýrslum sagn-
fræðinga." (Björn Þorsteins-
son: Á fornum slóðutn og
nýjum. Greinasafn Rv. 1978,
bls.206).
Ekki er víst að allir séu
reiðubúnir að fallast á ofan-
greind ummæli, og líklega síst
sagnfræðingar. Höfundur
þeirra, Björn Þorsteinsson, var
þó einn merkasti sagnfræð-
ingur íslendinga á 20. öld og
alla tíð óþreytandi við að efla
veg og vegsemd sinnar fræði-
greinar. Varla hefur hann verið
eins vantrúaður á gildi og
gagnsemi sagnfræðinnar og
orð hans gefa tilefni til að
halda.
Tengsl sagnfræði og lista
hafa löngum verið mönnum
hugleikið viðfangsefni. Aristó-
teles hinn gríski segir að það
sem skilji á milli sagnfræðings
og skálds sé „að annar segir
frá því sem hefur gerst, hinn
frá því sem gæti gerst. „Af
þessum sökum“, heldur hann
áfram, „er skáldskapurinn
æðri en öll sagnfræði, en
skáldskapurinn tjáir fremur
hið almenna, sagnfræðin hið
einstaka." (Aristóteles: Um
skáldskaparlistina, Rv. 1976,
bls.59). í Grikklandi hinu
forna voru mörkin á milli
sagnfræði og skáldskapar
óljósari en þau eru nú og þau
héldu áfram að vera það langt
fram eftir öldum. Sagnfræði
sem viðurkennd vísinda- og
kennslugrein við háskóla varð
ekki til fyrr en á 19. öld. Sú
þróun speglast í hinum fleygu
orðum Leopolds von Ranke
um að sagnfræðingar eigi að
sýna hvernig fortíðin var í
raun og veru, („wie es eigent-
lich gewesen").
Er þá búið að klippa á öll
bönd sem tengja sagnfræði og
listir? Hverju svo sem við
vildum svara þeirri spurningu
þá eru listamenn sífellt að
leita í söguna og notfæra sér
sagnfræði og sagnfræðingar
beita stundum listrænu innsæi
og skáldlegum stíl í verkum
sínum. íslandsklukka Halldórs
Laxness er dæmi um listaverk
sem að líkindum hefur haft
meiri áhrif á söguskoðun fólks
en flest ef ekki öll rit sagn-
fræðinga um það tímabil sem
þar er fjallað um. Hver er
skýringin á því?
Fyrr á þessu ári voru í fyrsta
sinn veitt bókmenntaverðlaun
íslenskra bókaútgefenda. Fyrst
voru útnefndar tíu athyglis-
verðustu bækurnar og á
meðal þeirra vorru tvö sagn-
fræðirit. Af því spratt nokkur
umræða og voru menn ekki á
eitt sáttir hvort réttlætanlegt
væri að spyrða saman skáld-
verk og sagnfræðirit á þennan
hátt. Þær deilur sýna okkur að
enn er sambúð sagnfræði og
lista umdeild og óútkljáð. Ný
saga hefur fengið fjóra menn
til að skiptast á skoðunum um
þetta viðfangsefni. Þeir eru:
Halldór Guðmundsson bók-
menntafræðingur, Gunnar
Karlsson sagnfræðingur, Svein-
björn Rafnsson sagnfræðingur
og Sigurður A. Magnússon rit-
höfundur.
Listagyðjan Pallas Aþena sem hjá
Grikkjum til forna var„verndari og
frömuður allrar andlegrar viðleitni,
visku og snilli. “ (Jón Gíslason:
Goöafræöi Grikkja og Rómverja,
Rvik 1944, bls. 122). Skyldu grískir
sagnaritarar hafa litiö á hana sem
sína verndargyðju?
82