Ný saga - 01.01.1990, Qupperneq 91

Sigurður A. Magnússon
Til varnar skáldskapnum
Ifimmta og síðasta bindi
uppvaxtarsögu Jakobs
Jónssonar, Úr snöru
fuglarans, greinir frá verklegri
tilraun sem kennari í forspjalls-
vísindum við Háskóla íslands
gerði með hópi nemenda.
Tuttugu þeirra voru sendir
framá gang, en síðan kom
einn af öðrum inní kennslu-
stofuna. Þeim fyrsta var sögð
stutt en dálítið flókin saga um
hversdagslegt atvik. Söguna
endursagði hann næsta manni
sem inn kom, og þannig gekk
það koll af kolli þartil allir tutt-
ugu höfðu heyrt söguna og
endursagt. Þegar tuttugasti
nemandi skilaði sinni gerð var
ekki eftir urmull af upphaflegri
sögu, og þótti Jakobi sem
hann hefði fengið áþreifanlegt
dæmi um það, hvernig jafnt
staðreyndir sem sögur um-
breytast og afbakast í meðför-
um frá manni til manns.
Einsog skilmerkilega er tek-
ið fram í öllum fimm bókum,
er uppvaxtarsaga Jakobs
byggð á persónulegri reynslu
höfundar, en getur samt ekki
talist sannsöguleg vegna þess
að hún endurvekur og um-
skapar löngu liðna atburði
samkvæmt lögmálum sem
ekki eru alténd virk í daglegu
lífi. Hér er vitanlega bæði um
það að ræða, að tjáningarmið-
illinn, hið prentaða mál, ger-
breytir eðli og inntaki þeirra
viðburða sem um er fjallað, og
eins hitt að minni manna er á-
kaflega valt og virðist lúta ó-
ræðum persónulegum lögmál-
um þegar það velur og hafnar
atvikum úr liðinni reynslu. Á
því fékk ég raunar staðfest-
ingu hjá bróður mínum, ári
yngri en ég, sem mundi nánast
ekkert af því sem fram kemur
í bókunum, þó hann kærni |iar
mikið við sögu framanaf, en
hafði afturámóti á hraðbergi
minningar sem mér voru með
öllu glataðar. Merkilegast þótti
honum að kynnast þeim til-
finningum sem Jakob bar í
brjósti til móður sinnar - þær
höfðu að hans mati aldrei
komið fram í nánurn og ára-
löngum samskiptum okkar
bræðra. Fyrir nú utan það, að
hann leit rnargar þeirra per-
sóna sem við sögu korna allt
öðrum augum en við Jakob.
Segir þetta eitthvað um
sannleiksgildi sagnfræðrita?
Mér er nær að halda að svo
sé. Argentíski skáldjöfurinn
Jorge Luis Borges segir á ein-
um stað, að veruleikinn verði
aldrei bundinn í orð, hann sé
handanvið mannlega tjáningu.
Þegar best lætur geti raddblœr
þess sem skrifar og sviðið sem
orðin lýsa haft meðalgöngu
milli málsins og veruleikans.
Þó bæði svið og raddblær rit-
verks eigi upptök sín í orðum,
þá geti hvorttveggja þokast út-
fyrir rnörk málsins og nálgast
mvm
89