Ný saga - 01.01.2001, Qupperneq 45

Hvíldar er þörf
ekki að finna neinar kröfur er lutu að vinnu-
tíma eða hvfld heldur beindust kjarakröfur
gagnvart atvinnurekendum eingöngu að
launakjörunum.12 Ekki verður séð að forystu-
menn Hásetafélagsins hafi nokkurn tímann
ætlað að semja um hvíldartímann við atvinnu-
rekendur, heldur hugðust þeir ná því mark-
miði el'tir öðrum leiðum.
Hásetafélag Reykjavíkur átti aðild að
stofnun Alþýðusambands íslands 12. mars
1916 og skömmu síðar háði félagið sitt fyrsta
verkfall á botnvörpuskipum sem snerist um
föst laun og lifrarhlut hásetanna og verðlagn-
ingu hans. Félag íslenzkra botnvörpuskipa-
eigenda sem stofnað hafði verið fyrr á árinu
fór með málið fyrir hönd útgerðarinnar. Verk-
fallið stóð í hálfan mánuð og lauk með niður-
stöðu sem almennt var lilið á sem ósigur fyrir
Hásetafélagið, þar sem sjómenn féllust í
reynd á úrslitakosti útgerðarmanna. En bar-
áttu Hásetafélagsins var ekki Iokið. Haustið
1916 hófst launaumræðan að nýju og í janúar
1917 var gengið frá samningum milli Háseta-
félagsins og Félags íslenskra botnvörpuskipa-
eigenda.13 Hásetar töldu niðurstöðuna viðun-
andi og með samningnum höfðu atvinnurek-
endur viðurkennt samtök háseta sem samn-
ingsaðila. Þannig hafði Hásetafélagið á
skömmum tíma staðfest tilvist sína með ótví-
ræðum hætti, sem stéttarsamtök sjómanna í
Reykjavík og sem hluta af forystusveit verka-
lýðsfélaganna í landinu.
Rúmum mánuði eftir stofnun Hásetafélags
Reykjavíkur var samþykkt yfirlýsing á l'undi
þess: „Hásetafélagið álítur það heyra undir
verksvið sitt að kjósa alþýðumenn í bæjar-
stjórn og til þingsetu, en ekki höfðingja, svo-
kallaða, eins og verið hefur“.14 Strax árið eft-
ir fékk Hásetafélagið tækifæri til að standa
við þessa yfirlýsingu.
Við bæjarstjórnarkosningarnar í Reykjavík
í janúar 1916 var borinn fram sérstakur
verkamannalisti sem fékk 3 menn kjörna af 5
í bæjarstjórnina. Oddviti verkamannalistans
var Jörundur Brynjólfsson, sem skömmu
síðar var kosinn formaður Verkainannafé-
lagsins Dagsbrúnar. Jörundur fékk 909 at-
kvæði en helsti andstæðingurinn, Jón Þor-
láksson verkfræðingur, 586 atkvæði.15
Við kosningar til Alþingis í október 1916
„Þið gerið svo að þessum
fáu bröndum, piltar“
Frásögn háseta á botnvörpuskipi
ÞEGAR bærileg er tíðin, er alltaf verið að fiska, og eins og margir
vita, eru engin vðkuskipti á þessum skipuni á fiskiríi, heldur standa
allir í einu. Ef lítið fiskast, geta menn oft haft nægan svefn, en þó allt
í smá skömmtum, t.d. oft ekki meira en ein klst. í einu, og þykir það
gott: en svo ler að fiskast meira og þá fer að versna í því: nú líður
fyrsti sólarhringurinn og svo annar, að ekki fær maður að sofna, en á
þriðja sólarhringnum eru menn oftast látnir sofa eitthvað lítið. Eg
veit, að fólk úr landi rnyndi oft bregða í brún að sjá þessa rnenn drag-
ast áfram í liskkösinni, eins og þeir væru dauðadrukknir, og undir
eins og þeir setjast niður að borða, eru sumir steinsofnaðir með nef-
ið ofan í diskunum sínum. Svona geta fullfrískir menn á bezta aldri
orðið, þegar búið er að misbjóða þeim með vökum og vinnu.
Nú er hætt að toga, og segir þá skipstjórinn, áður en liann fer
niður að sofa: „Þið gerið svo að þessum fáu bröndum, piltar.“ Þess-
ar „fáu bröndur" eru þá oft ca. 6-8 þúsund fiskar, og það endist
mönnum, eins og þeir eru nú á sig komnir, vanalega 8-10 tíma, og
veit enginn nenia sá, sem reynt hefur, hvað menn taka út í þessari
síðustu skorpu; eru þá líka oft komnir 60-70 tímar frá því að menn
hafa sofið og hvílt sig. Nú fær maður að sofna, vanalega í 5-6 tíma,
svo byrjar sama skorpan aftur. en þá er rnaður orðinn úthaldslaus og
þolir ekki að vaka jaínlengi næst, af því að hvfldin er ekki nógu löng,
sem menn fengu fyrst.
Sumir skipstjórar eru nú farnir að sjá, að þeir hafa helberan
skaða af að láta menn vaka svona mikið, og eru það einkum þeir
eldri og reyndari, en sumir eru ennþá svo blindir og hrokafullir, að
þeir hvorki sjá þetta né vilja sjá. Sér og útgerðinni til mikils tjóns láta
þeir menn vaka þangað til þeir eru orðnir ónýtir til vinnu og dragasl
áfram með veikum mætti af eintómri undirgefni og hlýðni, því þeir
vita sem er: ef einhver gengur (að skipstjóra dómi) lakar fram en
annar, þá má hann búast við aö l'á að „taka pokann sinn“ og fara í
land við fyrsta tækifæri; en þá er hræðslan við atvinnuleysi, þegar í
land er komið, svo menn eru eins og milli steins og sleggju; þeir kjósa
heldur að láta pína sig og hvelja, heldur en að fara á vonarvöl. Þetta
vita líka skipstjórarnir. Þeir geta alltaf fengið menn, hvernig sem þeir
haga sér við þá, þegar út á sjóinn er komið.
Verkmannablað I, 30 (8. tbl. 12. júní 1913).
43