Ný saga - 01.01.2001, Qupperneq 80

Halldór Bjarnason
M. Joiiu lítorchilli W ,
heimildaútgáfum er aðallega ætlað að þjóna
fræðimönnum við rannsóknir. Nærri textaút-
gáfum standa svo þær fornritaútgáfur sem eru
með samræmdri stafsetningu fornri.
Á hinum enda ássins eru útgáfur þar sem
textinn kemur fram eins og gamall maður á
nýjum fötum, því þar er textinn með nútíma-
stafsetningu. Slíkar bækur eru stundum kall-
aðar lesútgáfur eða lestrarútgáfur ef þær eru
ætlaðar til almenns lestrar, og mjög er breyti-
legt hvað fylgir með af skrám og skýringum.
Skólaútgáfur eru einnig til en eru sumpart
fræðilegar útgáfur. Tilgangurinn með því að
sleppa fræðilegum flækjum í lesútgáfunum og
mörgum skólaútgáfum er að forðast að trufla
lesandann sífellt og reyna að skapa samfelld-
an læsilegan texta. Markmiðið með lesútgáf-
um er jafnan það að sýna hvernig menn fyrri
alda hugsuðu og tjáðu sig, og að meining höf-
undarins komi sem best fram. Þannig komast
lesendur best í tengsl við höfundinn og samtíð
hans, og njóta textans best.
Þar sem heimildaútgáfur hafa umtalsverða
þýðingu fyrir útbreiðslu söguþekkingar, efl-
ingu fræðirannsókna, og sem lestrarefni í af-
þreyingarskyni er þarflegt að hafa um þær
trausta vitneskju, ekki síst til að átta sig á
straumum og stefnum í þessari grein og hvað
megi hugsanlega betur fara. Hvert er til dæm-
is efni þeirra eða form, frá hvaða tímabilum
eru textarnir, og hverjir standa að þeim?
Hvað má ráða af efnislegum frágangi bók-
anna hvort þær eru fremur ætlaðar til
afþreyingarlesturs eða fræðilegra nota?
Ennfremur má spyrja hvaða gagn sé að þeim
heimildaútgáfum sem út koma fyrir sagn-
fræðirannsóknir. í framhaldi af þessum
vangaveltum vakna svo óhjákvæmilega
spurningar um kosti rafrænnar útgáfu. í því
skyni að reyna að gefa almenn svör við þess-
um spurningum gerði höfundur þessara lína
athugun á þeim heimildaútgáfum sem höfðu
komið út á íslandi á árunum 1995-99, en það
eru fimm síðustu árin sem íslensk bókaskrá
Landsbókasafns Islands - Háskólabókasafns
nær til og er athugunin byggð á henni. Skáld-
skaparverkum og þjóðsagnaefni var þó sleppl
lil að minnka umfang þessarar athugunar, þar
á meðal hreinum skáldskap í fornbókmennta-
arfi okkar, en annars konar fornrit voru tekin
með þótt þau standi skáldskapnum nærri.
Þá var líka sleppt endurútgáfum og frumút-
gáfum sem innihéldu texta frá 20. öld ein-
göngu, enda markmiðið að beina sjónum að
útgáfum á textum fyrri alda.2 Einnig var safn-
ritinu Griplu sleppt vegna séreðlis síns þótt
það innihaldi af og til fræðilegar útgáfur á
gömlum textabrotum. Loks var Hagskinnu.
Sögulegum hagtölum um ísland sleppt enda
nokkuð sér á báti. Nokkuð kemur út á íslandi
af gömlum erlendum ritum sem þykja orðin
sígild eða eiga erindi við íslenska lesendur, en
þau verða ekki rædd hér þar sem þau eru utan
við Islandssöguna og vekja töluvert öðruvísi
spurningar.3
Þær heimildaútgáfur sem ræddar verða í
þessari grein eru taldar upp í lista aftan við
greinina og til hægðarauka verður í megin-
máli einungis vísað til höfundar og stytts bók-
arheitis því nánari bókfræðiupplýsingar er að
finna í listanum. Þar sem íslensk bókaskrá var
lögð til grundvallar, eru ekki tekin með rit
gefin út á erlendri grund heldur einungis þau
sem íslenskir útgefendur standa að. Sennilega
mundi það ekki breyta miklu þeirri mynd sem
gefin er hér, þótt þau væru tekin með, en
væntanlega mundu þó miðaldatextar vera
meira áberandi.
Á þessu fimm ára tímabili, 1995-99, voru
frumútgáfur miklu l'leiri en endurútgáfur eða
fimmtán á móti níu (sjá listann aftan við
greinina). Er hér einungis miðað við titla en
ekki bindi, enda flestir titlar aðeins eitt bindi.
Greinilegt er að áhugi þeirra sem standa að
útgáfu eldri texta beinist mun meir að óbirtu
efni en þegar útkomnu. Er það vel skiljanlegt
þar sem svo mikið af forvitnilegu og mark-
verðu efni er óútgefið. En þótt íslensk bóka-
útgáfa á t.d. 18. og lengi vel á 19. öld væri
harla fábreytt, og gamlar prentaðar bækur
séu að vísu aðgengilegri en handritatexti í
einu eintaki, þá eru endurútgáfur mikið
þarfaverk. Gamlar bækur eru yfirleitt orðnar
fáséðar og þá oft dýrar. Gotneskt letur
bókanna laðar ekki óvana til lesturs og sumar
eru á framandlegri dönsku eða jafnvel latínu.
Endurútgáfur svara því ákveðinni þörf, ýmist
fræðimanna eða almennra lesenda, jafnvel
hvorra tveggja.
Ekki var sjálfgefið hvernig standa skyldi að
78