Birtingur - 01.01.1957, Síða 37

gervisköpun bæta rugli við rugl og hafa
mesta ánægju af. Og að síðustu þarf engan
að undra, þó að svo margir skriffinnar gái,
bókstaflega talað, til sólar um lágnættið,
í stað þess að útskýra grundvallaratriði
plastiskra lista, tjáningarformið.
Hvernig hlutlæg list er nú.
Stundum er það sagt í herbúðum abstrakt-
manna, að hlutlæg list hafi tæmt alla sina
möguleika. Þetta er gjörsamlega rangt.
Til þess að sannfærast um það nægir
svolítið reikningsdæmi.
1 margar aldir hefur tónlistin í vestrænum
menningarlöndum allt í allt ráðið yfir tólf
nótum. Og enn hefur ekki tekizt að tæma
möguleikana fyrir þeim samböndum, sem
þessi fátæklegi efniviður geymir. Heldur
ekki þá margbreytni, sem þessi sambönd
geta tjáð. Nú er tala þeirra lita og forma
er við sjáum með því að renna augunum
snöggvast til umhverfis okkar, langt yfir
tylftina. Maður getur því með fullu öryggi
staðhæft, að hlutlæg list er hvergi nærri því
að hafa tæmt alla tjáningarmöguleika sína.
En ein sannindi eru þó eigi að síður augljós,
að hlutlæg list er, þrátt fyrir enn ónumin
og auðug lönd, á stöðugu undanhaldi.
Síðustu kynslóðir mikilla afreksmanna
hverfa hver af annarri: Klee, Léger, Laurens
eru látnir. Þeir sem eftir lifa verða stöðugt
færri og eldri. Sætin eru auð, en enginn
hlutlægur listamaður, sem atkvæðamikill
er, hefur gefið sig fram til þess að taka
við arfinum.
Ég segi atkvæðamikill. Því satt að
segja er enginn hörgull á þeim hlutlægu
og þeim fjölgar viðstöðulaust. Flestallir
gagnrýnendur hlaða lofi á þá. Þeir selja öll
verk sín fyrir gott verð og þeim eru falin
opinber verkefni. Þeir hafa allt, nema þetta
eina, að vera atkvæðamiklir.
Við skulum athuga nokkur dæmi. Ég læt
þau frönsku nægja, þótt erlendis megi finna
önnur hliðstæð og engu síður fróðleg.
Hér er fjölmennur söfnuður: Brianchon,
Cavaillcs, Chapelain-Midy, Legueult, Limouse,
Pancelet, Terechkovitch. Á þessa menn er
borið mikið lof fyrir fágun, smekkvísi og
yndisþokka. Látum það vera. En hjá þeim
kem ég ekki auga á annað, þegar bezt
lætur, en uppsuðu á efni frá Bonnard eða
Matisse, allavega kryddaða og allavega
kraftlausa.
Lítum á þá yngri. Hvað um Carzou, sem
gagnrýnin hossar hátt? Nýr Guardi, með
tilliti til nákvæmni f jarvíddarinnar, ásamt
þyrniviði, en án ljóss Feneyja og andagiftar í
teikningunni. Lorjou? Útblásin litakássa,
sem á að bera mikilli skapgerð vitni,
expressionismi með æðardúnshörku. Buffet?
Brella, sem hefur heppnazt, teikningin eins
og beinagrind úr tannlausum fiski.
,,Tilfelli“, eins og sumir skósveinar hans
segja, þegar þeir beina athyglinni að
lifnaðarháttum hans, svo síður verði tekið
eftir óþægilegum áhrifum frá myndrænum
hallarekstri hans. Bragðlaus uppsuða á
þeim expressionisma, sem Rouault í byrjun
listferils sins, Picasso og margir góðir
listamenn í Norður- og Mið-Evrópu gerðu
stórum betri skil.
Þetta eiga þá að vera arftakar síðustu
stórmenna hlutlægrar listar? Öllu fremur
má kalla þá ættlera.
Ég gæti sagt fáein orð um ,,framfara“-
málarana, kommúnista, sem eru of miklir
menn eða of klaufskir til þess að gera
góðar áróðursauglýsingar, og surrealistana,
2U