Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 14

12
Baldur Sigurðsson og Steingrímur Þórðarson
Forsenda þess að nemendur nái tökum á stafsetningu er að þeir greini
málhljóðin rétt og hafi áttað sig á sambandi hljóðs og tákns, eða hljóða
og tákna. í samræmi við þessa grundvallarforsendu má skipta stafsetn-
ingarvillum í tvennt:
a) hljóðréttar villur
b) hljóðrangar villur
Orðmynd með hljóðréttri stafsetningarvillu er borin fram eins og gild
mynd orðsins skv. reglum, en hljóðröng villa breytir framburði þess.
Augljóslega er meginþorri villna hljóðréttur og stafsetningarkennslan
snýst svo til einvörðungu um að kenna reglur um mismunandi rithátt
þar sem framburður greinir ekki á milli. Þau orð sem fela í sér ótví-
rætt samband hljóðs og tákns eru því yfirleitt rétt rituð. Þau atriði sem
mestum usla valda í prófinu 1984 eru tvöfaldur samhljóði, Y, N í enda
orðs, stór eða lítill stafur og eitt eða tvö orð. (Upphafs-Y er notað al-
mennt um ritun ilílei eða ylý/ey en upphafs-N um ritun n eða nn í end-
ingum greinis, nafnorða, lýsingarorða, lýsingarhátta, fomafna og at-
viksorða.)
Hljóðrangar orðmyndir tiltekins orðs verða yfirleitt ekki fleiri en 5
af hundraði. Þær geta stafað af pennaglöpum eða truflunum á skynjun
hljóða eða bókstafa. Þeir nemendur sem eiga í vandræðum vegna skyn-
truflana eru því ekki miklu fleiri en 6-7 af hundraði. Tvenns konar
brengl er algengast: a) Lengd sérhljóða. Dæmi: fœkunar fyrir fcekk-
unar (7%), leidi/leiti f. leiddi (5%). b) Röddun hljómenda á undan /t/.
Dæmi: gildi f. gilti (3%), skammdalskamda f. skammta (0,7%). Ná-
skyldur þessu er rithátturinn grund f. grunnt (4%). I þvf tilviki getur
mállýskumunur haft nokkuð að segja þar sem f-ið er í enda orðs og
verður það því látið liggja milli hluta.
Dæmin fœkkunar, leiddi og gilti eiga það sameiginlegt að mismun-
andi ritháttur lokhljóðsins er ekki merki um mismunandi framburð þess
meðal þorra landsmanna, heldur um framburð næsta hljóðs á undan. í
fœkkunar og leiddi er tvíritaður samhljóði merki um stutt sérhljóð á
undan. Aðblásin lokhljóð, líkt og [hg] ífcekkunar eru ámóta löng og
hin stuttu en skiptar skoðanir eru um lengd lokhljóðs líkt og [d(:)] í