Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 36

34
Birna Arnbjörnsdóttir
Norður-Ameríku. Um leið og notkun máls verður að mestu leyti bundin
við óformlegar aðstæður meðal kunnugra aukast líkumar á því að mál-
venjur sem tíðkast helst f óformlegu máli og þykja jafnvel „vont mál“
komi fram, því við formlegar aðstæður (í samtölum við ókunnuga, í
viðskiptum o.s.frv.) reyna fiestir að vanda mál sitt.
Erum við með þessu að segja að flámæli í íslensku á íslandi hafi verið
einföldunaiferli sem verður til þegar málið er ekki lengur fullt þjóðmál?
Að sjálfsögðu ekki. Líklegra er, eins og Kristján Ámason (1980b: 188)
hefur bent á, að flámæli á íslandi hafi verið tilhneiging til samruna,
tilhneiging til málbreytingar sem var þurrkuð út með andsnúnu almenn-
ingsáliti og miklu aðhaldi af því að málið er fullt þjóðmál. Enginn mál-
hafa Bjöms og enginn málhafanna í vesturíslensku könnuninni var al-
gerlega flámæltur, þ.e. þeir virtust hafa muninn á [1] og [e] og [y] og
[ö] í máli sínu stundum. Ekki má gleyma því að jafnvel þau böm sem
Bjöm (1964:107) taldi algerlega flámælt 1942 gerðu mun á sérhljóð-
unum í stuttu hljóðunum því sáralítið fannst af flámæli á stuttum sér-
hljóðum. Algert samfall hljóðanna hefur því ekki getað átt sér stað. Flá-
mæli er því líklega tilhneiging til einföldunar, e.t.v. ómeðvitaðs hægð-
arauka í framburði. Erfiðara er að segja um hvort þessi málbreyting
hefði gengið alla leið við óbreyttar aðstæður. Á íslandi eru tengslin
milli þjóðemiskenndar og þjóðmáls ákaflega sterk og menningararf-
urinn falinn í þjóðtungunni. Almenningur allur er mjög fylgjandi við-
haldi málsins og vömum gegn málbreytingum (sjá t.d. grein Gísla Páls-
sonar 1987 o.fl.). Flámæli þótti vont mál og gegnum skólakerfið og
sérstaklega með aðstoð almenningsálitsins var það svo til þurrkað út. í
Norður-Ameríku hafa félagslegar aðstæður íslensku sem deyjandi inn-
flytjendamáls og þrenging notkunarsviðs því fylgjandi hraðað einföld-
unaxferlum eða máleinkennum sem helst koma fram í óformlegu máli
sem er sá stíll sem mest kveður að í vesturíslensku. í Norður-Ameríku
þróast því flámæli í þveröfuga átt við flámæli á íslandi.