Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 46

44
Kristján Árnason
það að sniðugt gæti verið greina baklægt /li/ í þessum orðum. En sú
vísbending er þegar fyrir hendi í stafsetningunni og hinum sögulega
bakgrunni. Jafngildisflokkunin sem þessi stuðlasetning byggir á varð
til fyiT á öldum, þegar hljóðin í þessum orðum höfðu líkara hljóðgildi.
Stafsetningin, það að rita h í öllum orðunum, endurspeglar þetta sama
ástand. Mörg skáld halda sig hér enn við gamlar stuðlasetningarreglur,
þótt hljóðþróunin hafi gert það að verkum að sumum finnst hún óeðli-
leg.
Málfræðingar telja að hljóðin raði sér saman í stærri hljóðkerfisein-
ingar, svo sem atkvæði. Atkvæði er hugtak sem flestir þekkja úr dag-
legu tali, og vita nokkum veginn hvað við er átt. Atkvæði er annað
og meira en einföld röð af hljóðum; því er gjama skipt niður í hluta,
sem sýna nokkurt sjálfstæði hver gagnvart öðrum. Oft er t.a.m. greint
á milli upphafssamhljóðanna (kallað onset á ensku) og þess sem á eftir
fer (rhyme). Ég hef kallað þetta stuðul og rím á íslensku (sbr. (2),
og einnig Kristján Árnason 1984). En e.t.v. mætti eins kalla hið síðar-
nefnda hendingu.
atkvæði
/ \
stuðull rím
1 and (land)
0 und (und)
0 eik (eik)
bl eik (bleik)
b ú (bú)
(Oft er ríminu skipt frekar niður í það sem nefna mætti á íslensku
kjarna (e. nucleus) og kálf (e. coda), sbr. tilvitnaða grein.)
Þrátt fyrir það að að sambandið milli bragkerfis og málkerfis er ekki
eins beint eða einfalt og ætla mætti við fyrstu sýn, er ekki ástæða til að
efast um að bragreglur vfsi til málkerfiseininga — reglumar eru bara
flóknari en við hefðum e.t.v. þúist við. Það er því fróðlegt að skoða
hvort eða hvemig bragreglur vísa til máleininga eins og þeirra sem
sýndar eru hér að ofan. Við höfum raunar hálfvegis gefið okkur að þama