Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Side 50

48
Kvistján Arnason
sýna þó að þetta getur einnig gerst á undan annars konar skilum. (Hér er
um að ræða annars vegar afleiðsluviðskeytið ð og hins vegar miðstig-
sendinguna r, og standa bæði fyrir utan rímið.)
Það virðist sem sé svo sem hendingar, jafhvel skothendingar, megi
eiga sér stað án þess að þar komi nokkurt samhljóð við sögu, þótt þetta
sé ekki ýkja algengt og e.t.v. misalgengt eftir tímabilum.
Þetta vekur ýmsar spumingar um eðli hendinganna. Miðað við skil-
greiningu Snorra kæmi til greina að líta á hendingamar sem samhljóða-
rím (consonance), þar sem þungamiðjan er samhljóðaklasinn á eftir
sérhljóðinu (með samrímandi sérhljóðum í aðalhendingum en ólíkum
sérhljóðum í skothendingum). Svona samhljóðarím er þekkt í heims-
bókmenntunum, t.a.m. í írskum kveðskap. Svipað kemur fyrir í dag-
legu tali í dæmum eins og sikk-sakk, og ensku riff-raff. Sérhljóðarím
(assónans) er rím sérhljóða einna og þekkist líka.
En að kalla hendingamar samhljóðarím virðist stangast illilega á við
það að hendingar geta átt sér stað án þátttöku samhljóða.
Þetta er þó ekki eins fráleitt og ætla mætti, því ekki ósvipað er uppi á
teningnum í stuðlasetningu. Það er eðlilegt að segja að stuðlasetningin
sé vissgerð af samhljóðarími,þ.e. samhljóð í upphafi orðs, semtilheyra
sama jafngildisflokki, kallast á. En frá þessu er hin merka undantekn-
ing, sem þegar hefur verið minnst á, að öll áhersluatkvæði sem byrja á
sérhljóði stuðla saman. Þetta má líka orða þannig að öll atkvæði sem
ekki byrja á samhljóði stuðli saman. Líkindin milli hendinga og stuðla-
setningar eru hér athyglisverð.
Ýmsar tilraunir hafa verið gerðar til þess að skýra þetta sérkenni
stuðlasetningarinnar, en áður en víkur að því skal rætt ögn nánar um
hendingamar.
3.2 Ath’œðagerð, atkvœðaþungi og hendingar
í hrynjandi dróttkvæðs háttar er talsvert lagt upp úr muninum á
þungum og léttum atkvæðum. Hér er ekki ástæða til þess að fara mjög
náið út í þá sálma, en grundvallarreglan er sú að til þess að atkvæði geti
borið ris í dróttkvæðri línu þarf það að vera þungt, sem svo er kallað,
þ.e. það þarf annaðhvort að hafa langt sérhljóð: sát eða, ef sérhljóðið er