Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Page 132

130
Orð aforði
á þessum slóðum notað um lifandi verur. Eyfirskur heimildarmaður
greindi frá því að hann minntist þess úr æsku sinni að hann heyrði
eitt sinn gamla konu tala til komabams, um leið og hún hampaði því,
eitthvað á þessa leið: að sjá þetta litla veski. Austfirskur heimildar-
maður segir í bréfi til þáttarins að sér finnist veski þýða „vera (no.) og
þó í lítilsvirðandi merkingu“. Síðar segir sami heimildarmaður: „Hér er
það [þ.e. veski] stundum haft um lélegar eða táplitlar skepnur: ‘óttalegt
veski er þetta’, er sagt um lélega kind. ‘Ég held að merarveskið beri
þettaekki.’“
Þessi orð heimildarmanna okkar, einkum hins eyfirska, koma vel
heim við notkun orðsins veski í afmælisvísunni til Tryggva Gunnars-
sonar. Orðið hefur verið notað (í yfirfærðri merkingu) um lélega
skepnu, (og út frá þeirri merkingu hefur mátt nota það um) veikburða
veru, umkomulitla og vanmegna sakir æsku, sbr. svipaða merkingu
orða eins og angi, skinn, grey. I sambandi við orðið merarveski hjá
hinum austfirska heimildarmanni (og truntuveski í Lbs. 366 8vo) má
til fróðleiks geta þess að truntuveski kemur fyrir í Ævisögu sr. Jóns
Steingrímssonar: „Þú skalt fá fyrir hann [þ.e. hest] eitthvert bölvað
truntuveski“ (Jón Steingrímsson 1945:79). Það er því Ijóst að orðið
veski hefur verið notað um lifandi verur allt frá 18. öld a.m.k. og að lík-
indum óslitið fram á okkar daga. Auk þeirra dæma, sem þegar hafa ver-
ið nefnd, kemur veski fyrir í ýmsum samsettum orðum í mæltu máli, s.s.
dónaveski ‘ómerkileg og hortug manneskja’ (S.-Þing.) og fluðruveski
‘fjörug og fyrirgangsmikil manneskja, einkum stelpuki'akki’, en þetta
orð er vel þekkt um norðaustan- og austanvert landið, um Austfirði og
allt suður á land.
Orðið veski í merkingunni ‘taska, poki, skjóða’ er allgamalt í íslensku
eins og fram hefur komið hér að framan. Það er reyndar að finna í fom-
málsorðabókum í þeirri merkingu og er þar vitnað til Ljósvetninga sögu
í því sambandi en slíkur lesháttur er í hæsta máta vafasamur eins og sjá
má í nmgr. 4 á bls. 47 í útgáfu íslenzkrafornrita X. Allt um það er orðið
í þessari merkingu allgamalt í skandinavískum málum og inn í íslensku
kann það að vera komið úr miðlágþýsku. Hins vegar vaknar sú spuming
hvort orðið í merkingunni ‘mjóslegið merhross, táplítil skepna, veik-