Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Page 174

172
Guðvarður Már Gunnlaugsson
blandaðan framburð. Blandaði framburðurinn gat bæði náð yfir þá sem notuðu frá-
blásin hljóð og ófráblásin til skiptis án allrar reglu (ti! skiptis í sama orði) og þá sem
höfðu reglu á því og notuðu harðmælisframburð alltaf í sumum orðum og linmælis-
framburð í öðrum. Einnig gat blandaði framburðurinn náð y fir þá sem voru harðmæltir í
öll skipti nema eitt og þá sem voru linmæltir í öll skipti nema eitt. Hugtakið blandaður
framburður er þvf mjög vítt. Varðandi flámæli þá notaði Bjöm ekki hugtakið bland-
aðan framburð heldur flokkaði hljóðhafana í „réttmælta", flámælta og „slappmælta".
Hugtakið flámæltur samsvarar því sem Björn kallaði í sambandi við önnur framburð-
arafbrigði hreinan framburð (t.d. hreinan harðmælisframburð) og blandaðan framburð,
og hugtakið „réttmæltur" samsvararþá hreinum framburði, t.d. hreinum linmælisfram-
burði (sjá Bjöm Guðfinnsson 1964:82). Hugtakið „slappmæltur" erhins vegardálítið
óljóst í þessu samhengi.
Við úi-vinnslu vom reiknaðar út hlutfallstölur, til dæmis hreins harðmælisframburð-
ar, hreins linmælisframburðar og blandaðs framburðar í hverri sýslu (kaupstað) fyrir sig
(sjá t.d. 1946:206). Jafnframt birti Bjöm í töflum fjölda hljóðhafa í hverju skólahverfi
og fjölda þein'a sem höfðu hreinan harðmælisframburð, hreinan linmælisframburð og
blandaðan framburð (sjá t.d. 1946:168). Þannig fór hann með hvert mállýskuafbrigði.
Bjöm reiknaði út hvert mállýskuafbrigði eftir sýslum og kaupstöðum og fann á þann
hátt út kjamasvæði helstu afbrigðanna og málmörk. Þar sem mörk voru óljós kallaði
hann blendingssvæði.
Ef nota á niðurstöður Bjöms Guðfinnssonar verður að hafa nokkur atriði í huga. í
fyrsta lagi hvemig hann fór að því að dæma framburð bamanna, en hann hefur hlustað
og skráð hjá sér athugasemdir um framburð þeirra um leið og þau lásu. Þetta veldur
því að hann heyrði ekki hvert orð lesið nerna einu sinni, og varð að ákveða á stund-
inni hvaða hljóð bömin bám fram. í öðm lagi setur Bjöm sjaldnast upp þrígilda breytu
fyrir hvert hljóð, heldur einungis tvígilda þannig að annaðhvort er hljóðið einhljóð eða
tvfhljóð en ekkert þar á milli (sjá t.d. 1964:135). í þriðja lagi verður að geta þess í sam-
bandi við svæðaskiptingu að þar er Bjöm ekki alltaf samkvæmur sjálfum sér (sjá t.d.
1946:209-220). Svæðaskipting Bjöms getur verið misvísandi og einnig var fámennið
svo mikið í sumum skólahverfum (og jafnvel sýslum) að hlutfallstölur geta jafnvel ver-
ið varhugaverðar. Þess skal og getið að Bjöm dró ekki upp á kort mörk helstu mállýskna
eins og algengt var erlendis (sjá Chambers & Trudgill 1980:18-23).
3.3
Karl-Hampus Dahlstedt (1958a, b) og Hreinn Benediktsson (1961-62) hafa Qallað
um rannsóknir Bjöms Guðfinnssonar og fundið að ýmsu við aðferðir hans. Dahlstedt
(1958b:34) segir að Stefán Einarsson hafi rannsakað mállýskur sem hljóðfræðingur og
hljóðsögufræðingur, en sjónarhóll Bjöms hafi verið vemdun framburðarins og móður-
málskennslan og slík afstaða hafi mótað aðferðir hans. Báðir sakna þeir þess að hann
skyldi ekki rannsaka önnur atriði en framburð, og einnig að hann skyldi ekki rannsaka
eldra fólk, sérstaklega gamalt fólk í sveitum (Dahlstedt 1958b:35-36, 38 og Hreinn
Benediktsson 1961-62:75-76, 81). Við þetta er það að athuga að Bjöm rannsakaði