Íslenzk tunga - 01.01.1959, Page 154

152
RITFREGNIR
þjóðsögum Jóns Árnasonar, en í öllum þessum ritum eru merki um vísvitandi
stælingu á fornum frásagnarstíl. Þessi rannsókn höfundar er studd fjölda
dæma, og virðist í öllum aðalatriðum vera örugg.
í fornnorskum ritum er ástandið svipað og í forníslenzku, fara hefur venju-
lega hreyfingarmerkingu, en fáein dæmi sýna að hún getur horfið að mestu eða
öllu. í fornsænsku og forndönsku virðist hreyfingarmerkingin einráð. Aftur á
móti er taka (til) algengt í öllum þessum málum að fornu.
Af þessu dregur höf. þá ályktun að jara með nafnh. sýni í fornum norrænum
málum, a. m. k. í vesturnorrænu, merki um upphaf þróunar í þá átt að verða
eins konar hjálparsögn til að tákna byrjun („ingressivt-perifrastisk verb“);
hins vegar sé jara í þessu sambandi ekki orðið hjálparsögn á sama hátt og taka
á samnorrænum tíma. Af því leiðir að svæðin þar sem /ara-sambandið lifir hafa
að því leyti varðveitt leifar eldra málstigs að þróunin hefur þar haldið áfram á
þeirri braut sem þegar er stefnt að í fomu máli. Ilér er því um hliðstæða þróun
að ræða frá sameiginlegum stofni. En annars staðar á Norðurlöndum hefur
þróunin beinzt í aðrar áttir. Höf. hafnar þeirri skýringu að /ara-sambandið
kynni að hafa breiðzt út frá miðsvæði, t. d. í Noregi, vegna þess að í norskum
mállýzkum er jara (fare) til (á) með nafnh. að lieita má einrátt, andstætt
íslenzku og færeysku annars vegar og sænsku mállýzkunum hins vegar.
Þessar niðurstöður höfundar virðast traustar, og hann vísar til þess að bent
hefur verið á mörg dæmi um að setningafræðileg atriði sýna hliðstæða þróun
í málum þar sem ekki hafa verið að verki bein áhrif frá öðru málinu á hitt (sjá
bls. 155—62). Þetta hefur verið skýrt á ýmsa vegu, en rannsókn höfundar
rennir traustum stoðum undir þá skýringu að hliðstæð þróun sé sannanleg,
a m. k. í því tilviki sem hér hefur verið rætt um. Að þessu leyti hefur ritgerðin
almennt gildi fyrir sögulegar og landfræðilegar rannsóknir á atriðum úr
setningafræði.
Fyrir íslenzka málssögu er ritgerðin auk þess hin gagnlegasta. f henni er
dregið saman mikið efni og unnið úr því af samvizkusemi og með prýðilegri
þekkingu á íslenzku máli. Þess verður örsjaldan vart að höfundi fatist í túlkun
á þeim rnikla fjölda dæma sem hann tilfærir. Það er t. d. ekki með öllu heppi-
legt að nefna taka uppá með nafnh. í sömu andránni og taka með nafnh., eins
og höf. gerir á hls. 36; aS taka uppá að JijóSnýta konuna merkir ekki sama og
að taka að jijóðnýta konuna. Rangt er að heimfæra eftirfarandi dæmi undir
„perifrastisk-pleonastisk“ talca: Ilvtiða reikníng? — 0 það tekur ekki að vera
að nejna ]>að (bls. 36); sambandið er þarna = ,það tekur því ekki‘. — En slík
dæmi eru nauða fá og skipta engu máli um niðurstöður bókarinnar.
Höf. ræðir sérstaklega um uppliaf /ara-samhandsins í 7. kafla og haínar þar
með rökum þeirri kenningu að það sé til orðið við samdrátt (haplologi) úr
samböndum eins og jara at at gera eitthvat. Ilöf. telur þó að jara at með nafnb.
liafi ef til vill haft nokkur áhrif á þróun /ara-sambandsins, einkum af því að