Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1921, Side 22

20
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
fangsefni en Ieikföng, “gamla leggi
og völuskrín”; heimurinn verður
stærri, færist út fyrir heimilið og sveit-
ina, og út fyrir þeirra eigið land. Þau
taka stór-stökk, til andlegs þroska-
Þau lifa í sögunum, leika þær á dag-
inn, og þau dreymir um þær á nótt-
unni. Þá fyrst fara þau að skilja eitt-
hvað í lífinu, fá hugmynd um ýmsar
dygðir, svo sem drengskap og sóma-
tilfinningu, sannleiksást og trygð. Og
þá fyrst fara þau að læra málið til
fullnustu. Áður hafa þau oft ekki
þekt nema baðstofuhjal og eldhús-
mælgi, en við sögulesturinn fá þau
smekk fyrir réttu máli, skýru og kjarn-
miklu. — Fornsögulesturinn hefir
langtum meiri mentandi áhrif, en
margur hyggur. Og því miður er um
of slegið slöku við hann á Islandi. Það
er svo margur, sem skilur það ekki, að
þessar gömlu skruddur geti haft nokk-
urt gildi fyrir nútíðarlífið. Og þó er
það svo- Þær eru sígild (klassisk)
rit. Þær missa aldrei gildi sitt, hvað
gamlar sem þær verða, af því að þær
eru skrifaðar af viti og snild. Hvort
sem þær segja okkur æfisögur kon-
unga eða kotunga, þá gera þær það á
þann hátt, að við skiljum mennina,
hvatir þeirra og ástríður, skiljum til-
drögin að ölum atburðum æfi þeirra,
og finnum til með þeim. Með því að
segja frá einu stuttu svari, sem ein-
hverjum hafi orðið á munni, er okkur
oft sýnt svo djúpt inn í huga hans, að
við gétum ekki gleymt því, og þekkj-
um manninn upp frá því- En ekkert
er eins mentandi og þekkja og skilja
sálarlíf mannanna; og það er alveg
sama, hvort maðurinn hefir lifað fyr-
ir 1000 árum eða í gær. Sögurnar
okkar eru fullar af slíkum mannlýsing-
um, sem aldrei fyrnast. — Og eitt hafa
þær fram yfir mörg þau listaverk, sem
skráð eru nú á dögum. 1 Þær eru svo
ljósar og einfaldar, að þær eru við al-
þýðu hæfi og meira að segja margt í
þeim við barna hæfi.
I sveitunum heima byrjum við oft
að lesa Njálu fyrir börnin, þegar þau
eru 6—8 ára. Hann var ekki nema 6
ára, drengurinn, sem sagði við mig á
fyrsta ári styrjaldarinnar miklu: “Nú
ætti Gunnar á Hlíðarenda að vera á
lífi; þá skyldum við senda hann til að
skakka leikinn”, og lét á sér heyra, að
ekki myndi mikið verða úr Vilhjálmi
keisara eða Hindenburg, ef þeir mættu
Gunnari með atgeirinn á lofti. Auð-
vitað var ekki mikið vit í að segja
þetta, og ekki í frásögur færandi; en
mér þótti samt vænt um það. Mér
fanst hann ekki ólíklegur til þess, þessi
hnokki, að vilja einhverntíma leggja
lið góðu máli, úr því að hann, 6 ára
gamall, gat ekki til þess hugsað, að
sitja hjá hlutlaus, þegar stórþjóðirnar
voru að berjast. Og mér fanst ekki
ólíklegt, að hann mundi síðar, þegar
honum yxi fiskur um hrygg, finna
kraftinn í sjálfum sér til einhverra
drengilegra verka, einmitt fyrir það,
að læra svona ungur að elska íslenzku
hetjurnar og dást að hreysti þeirra og
drengskap, og vita um leið, að hann
var sjálfur afkomandi þeirra-
Það er ekki lítils virði, að ungir
menn heyri eitthvað, sem hrífur hug-
ann og lyftir honum, eitthvað, sem
vekur hjá þeim ást til þess, sem er
stórt og göfugt. Geta mámærri, hver
vörn það er móti ýmsu af verra tagi,
sem annars myndi læðast inn í hugann
á þeim árum.
Roosevelt, Bandaríkjaforseti, gat