Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1921, Side 64

TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
132
starfsviði, til eflingar atvinnuvegum?
A að koma þeim bönkum, sem stofn-
aðir eru (íslandsbanka) og stofnaðir
verða, undir yfirráð þjóðarinnar, svo
þeir verði eign hennar, til að vernda
þjóðina frá því að verða leiksoppur í
hendi er'Iendra gróðábrallsmanna?
Enn má telja skólamálin. Hvert á
að stefna í alþýðumentun ? Á að
styðja með landsfé alþýðuskóla í
sveitum, sem veiti þroskuðum ungling-
um meiri mentun, eftir að þeir hafa
lokið námi við barnaskóla? Eða á
enginn milliliður að vera mil’li barna-
skóla og hinna hærri skóla, sem eiga
að búa nemendur undir ákveðið lífs-
starf (kennara, presta, lögfræðinga,
lækna) ? Þetta mál mun í framtíð-
inni verða allmikið kappsmál, og
deildar skoðanir um það. Alþýðu-
mentunarmálið er nú töluvert áhuga-
mál allra þjóða. Það eins og liggur í
loftinu, þó að tiltölulega fárir kveði
það upp, að holl og gagnger mentun
alþýðunnar sé það, sem skapi lífsafl
og framkvæmdaþrótt þjóðanna fult
eins mikið og stjórnarfarið.
Öll þessi mál eru nú á dagskrá ís-
lenzku þjóðarinnar, og fela í sér ærið
efni til að verða að kappsmálum. En
þó er það ætlun þess, er þetta ritar,
að ekkert af þessum málum verði var-
anlegur grundvöllur undir llokkaskip-
un í íslenzkum stjórnmálum framveg-
is; iheldur það, hvort eigi að ráða í
íslenzkri löggjöf og stjórnarfram-
Evæmdum:
Samkepnisstefnan eða samvinnu- og
sameignarstefnan.
Eftir blaðafréttum að heiman sýn-
ast þessir tveir straumar að vera
isterkastir í íslenzku stjórnmálalífi og
viðskifta- og peningamálum. Og þess-
ar stefnur hafa þegar sagt hvor annari
stríð á hendur í löggjafarmálum,
blaðamensku og viðskiftalífi. Og eg
hygg, að þær stefnur ráði mestu í
stjórnmálalífi þjóðarinnar, og um það
verði barist, hvort hollara sé til þjóð-
þrifa, að engar hömlur séu lagðar á
það, hvaða meðölum einstakir menn
beiti til að afla sér fjár, því undir því
sé þjóðafheillin komin, að sem flestir
atorkumenn hafi sem mest fé undir
höndum til að hrinda áfram stór-
fyrirtækjum, sem auki þjóðarauðinn,
þó mikill hluti lýðsins geti engu fé
safnað, eða lifi ef til vill við örbirgð;
eða iþá, að löggjöfin stefni að því
og stjórnarframkvæmdir allar, að all-
ur arður af viðskiftum og vinnu skift-
ist sem jafnast milli ailra og allir hafi
sem mest jafnrétti um atvinnu, kaup
og öll lífsþægindi.
Kenningin um ágæti samkepnis-
stefnunnar er upp runnin á Englandi
og kend við hagfræðinginn Adam
Smith. Hún hefir um langt skeið
verið ríkjandi á Norður- og Vestur-
löndum og verið ráðandi aflið í stjórn-
málum og atvinnurekstri og hrundið
af stað mörgum risavöxnum fyrir-
tækjum, sem aukið hafa auðmagn
þjóðanna. Hún er því víðast rótgró-
ín í þjóðlífinu, og erfitt að koma því
út úr huga þjóðanna, að hún sé óho'Il
til þjóðframfara. Hin stefnan, sam-
vinnu- og sameignarstefnan, mun líka
fyrst hafa komið fram á Englandi, og
er nú orðin að sterku afli þar í þjóð-
lífinu; og þaðan hefir hún dreifst til
Norðudanda og Ameríku, og fest víða
djúpar rætur, og getur víða bent á
hollan gróður, er sprottið Ihefir af fræj-