Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1923, Blaðsíða 56

22
TfMARIT ÞJÓÐRÆKNISPÉLAGS ISLENDINGA
sólar, sol oriens, því auða, eyð jóð,
auðinn er að tæmast burði eða
ávexti sínum. Athöfnin heitir auzt-
ur, fæðing, hæfileikinn til þess
auðna, ávöxtur heitir auður, þá
auðinn er, en auður er sú, sem auð-
ið hefir. Það skýrir merkingar
andstæði orðanna, þótt eins séu.
Önnur eins andstæði eru fleiri til
í íslenzku, t. a. m. í hljóði hlýddu
hljóðir menn á hljóðin, sem er auð-
skilið. Austur og vestur ættu að
skrifast með z, og svo kendi Hall-
dór Friðriksson.
Enda þótt rekja megi þannig út
í hörgul átta-nöfn nýju málanna,
svo að alt standi í járnum við nafn-
giftir klassisku málanna, er kúfur-
inn keyrður lengra í orðauppruna-
bókum og anað út í Grískunnar
“heós” og “hesperós” um Austur og
vestur, þótt ekkert eigi skylt við
grísk átta-nöfn né önnur, en Norð-
ur er taliö af óþektri rót og óvið-
ráðanlegt. Margur seilist um hurð
til loku.
S p j a r i r. Spyrja e-n spjörun-
um úr, rekja af honum fréttir eða
þess háttar. Líkingin tekin af að
rekja af lionum spjarir, þ. e. vað-
málsræmur, hafðar til að vefja að
leggjum upp til móts kyrtlinum eða
niðurhlut hans. Stög voru tekin í
vafningana til að halda þeim í
lagi. Þar af er komið að sauma
að spjörum e-s, gera að e-m, þjón-
usta hann, veita honum ráðningu,
sem hann þykir þurfa.
S p ý t u r. Gera e-ð upp á eigin
spýtur, af eigin ramleik, komið af
því að þegar kalt er á sauðburði
eða ásauður illa hyldur, þá afrækja
mæður oft lömb sín og fjármenn
koma heim með þau hálfkróknuð
úr kulda og hungri til að spýta f
þau mjólk. Þeim bergur oft á
þeim spýtum. Dr. Finnur telur, að
máltækið eigi við rekaspýtur. Það
er ekki rétt, og ætti hann að kann-
ast við máltækið, því það er algeng
orðatiltæki í skóla, að láta spýta f
sig og lifa á spýtum annara.
S t o ð. Að sterkar stoðir, meiri
eða minni stoðir renni undir e-n,
þ. e. fulltingi e-m. Seinni máltæk-
in kunna að eiga að rekja kyn sitt
til stoða-mismunarins í hinni fornu
húsagerð; áður en sperrur voru
hafðar, voru veggstoðir, meiri stoð-
ir eða hærri undir brúnásum og
dvergar eða dvergstoðir undir
mæniás.
S ú r t. Þykja súrt í broti, una
illa við e-ð. Meðan gjaldeyrir var
veginn, tíddi það að þykja súrt í
broti. Þá var goldið í baugabrotum
slaupum og hellum silfur og gull
og vegið á metaskálum. Silfrið
átti að iialda skor og vera meiri-
hluti silfurs jafnt innan og utan, en
út af þessu bar iðulega, sem nærri
má geta, og gráu silfri hajidið fram
til greiðslu, þar sem hægt var að
koma því við, við hinn óríkari. Það
stoðaði hann ekki neitt að brjóta
silfrið til að sýna, að það væri ó-
skírt, grátt, seyrt, súrt í broti (sbr.
súr, saur, sori), hann var látinn
taka það jafnt fyrir það, þótt honum
þætti það súrt í broti. Séð hefi eg
á prenti þykja “súrt í brotið”, það
er aflagi, bæði greinirinn og fallið.
T a k t e i n n. Hafa á taktein-
um, þ. e. til reiðu. Takteinn er laga,-
kefli, skaft fyrir taki, ábyrgð þeirri,
er varnaraðili gekk í við sóknar-
aðilja um það, að hann kæmi lagð-
an dag til réttar og héldi uppi skil-