Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1923, Blaðsíða 150

116
T1MAB.IT þjóðræknispélags íslendinga
það er ilt, því það fipar fyrir alþýðu
að ná í skyldleik orðanna, sem hún
fær annars af ritmálinu. Sama er
horfið á meðferð bókarinnar á svo-
kölluðum “einstæðum” myndum
sterkra sagna, t.a.m. ‘boginn’ ‘hok-
inn’, ‘kropinn’, því bókin er sam-
kvæm sjálfri sér. Þær eru ekki
settar með sögn þeirri, er þær eiga
við, heldur sér sem sjálfstæð orð,
eða þá öllu saman er slept. Þetta
er engin nýlunda. Það er gamall
kækur málfræðinganna, að láta
um móðurmálið sitt eins og það
væri fyrir löngu uppidagað mál og
helstirðnað, eins og væri það Lat-
ína. Þeir læra í Latínu, að marg-
ar sagnir séu myndarvana, t. a. m.
um sagnbót eða annað, og fara
með þenna vísdóm í móðurmál sitt
og þykir sjálfsagt, að þessar sterku
sagnir séu eins myndarvana, ekki
aðrar myndir til af þeim, — eins og
þeir viti alt, sem íslenzk tunga tal-
ar. Það dettur úr þeim, að móð-
urmál þeirra er lifandi mál, að lög-
mál þess hræra og stjórna tungum
þeirra, svo að þeir láta sér ekki
skiljast, að þessar sagnir séu til í
málinu í öllum myndum, eins fyrir
því þótt ein eða fáar myndir af
þ'eim komi fyrir, þ. e. a. s. t. a. m.
að búga, býg, baug, bugum, sé til
þegar vill, alveg eins og boginn, og
húka, hýk, hauk, hukum, fyrst
hokinn er til. Beri aftur svo við, að
þá þrjóti orð, þá rakna þeir við lög-
málum tungunnar og þau leggja
þeim nýyrðin í munn. Það gerir nú
ekki mikið til um þetta atriði, því
bseði er ekki nema um fá orð að
gera, og svo er vöknuð viðleitni hjá
mönnum, auðsæ hjá betri rithöf-
undum og skáldum, að halda í
sterka beygingu, þar sem hún á að
vera, og líklega ekki langt að bíða
þess, að þessir “einstæðlingar”
gangi sterkir í öllum myndum, eftir
því sem þörf gerist.
Þótt orðabókin sé raunar góð,
og yfirleitt ágætlega samið rit inn-
an sinna takmarka, þá gefur það
að skilja, að sitthvað kunni sumir
að liafa kosið haft á annan veg, en
þar er gert, af öllum þeim aragrúa
af minniháttar atriðum, sem koma
til greina við orðasæginn, sem bók-
in fjallar um. Það er siður, þegar
maður “gagnrýnir” eða “grann-
sær”, að létta þess háttar smá-
munum af hjarta sínu, einkanlega
þegar litlu öðru er til að dreifa. Til
að tolla í tízkunni eru fáeinir tíndir
upp hér af þeim, sem mér hefir
hugkvæ|mst við að blaða um bók-
ina allvandlega.
Bókin hefir kross framan við orð
og merkingar, til að auðkenna þau
sem úreld. Merki þau þykja mér
bæði óþörf og ófróðleg. Eg trúi
bókinni rakalaust, að þau orð séu
til í málinu, sem hún telur, þótt eg
hafi ekki séð eða heyrt sum þeirra
fyrri; en þegar hún fer að segja
mér, hvað ekki sé til í málinu, þá
ber eg brigður á það, því hún getur
ekki vitað það frekar en eg. Eng-
inn maður er umkominn þess, með-
an málið lifir og orðin sjálf sýna
ekki úrgöngu í mynd sinni. Sjálf-
sagt eru krossarnir settir með var-
úð, en samt liefi eg rekið mig á þá
þar, sem eg veit að þeir eiga hvergi
við, t. a. m. fyrir framan “áburð-
armaður”, “bakverpast”, “eirn”
(= eirð), “fjárskakki”, “kaur” og
“kaura”. Þessi orð eru ekki sjald-
gæf, hvað þá heldur úreld, og vafa-