Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1949, Page 28

26
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Svo hátt óx Þórbergur upp úr Suð-
ursveitamensku og hreppapólitík Is-
lands.
En eftir að spekingurinn hafði
vaxið á legg, breyttist hann altaf við
og við í eldi spúandi spámann. Raust
þessa spámanns kvað fyrst við í
Bréfi til Láru, en síðan hefir hún
altaf hljómað við og við í pólitísk-
um ritum Þórbergs og ádeilugrein-
um. Hinsvegar hafa skáldið og vís-
indamaðurinn yfirtökin í Ofvitan-
um og í Ævisögu sr. Árna. En hvað
er um afdrif skítkokksins? Vera má
að Þórbergur hafi gengið af honum
dauðum, nema svo sé, að aukinn
vafi á nytsemi boðskaparins sé af
þeim gamla toga spunninn. Því Þór-
bergur um sextugt er ekki útaf eins
viss um sigurmátt spekinnar, eins
og hann var á þrítugsaldri.
En ekki vill hann þó með neinu
móti efast um drauminn um bjarta
framtíð mannkynsins. Eins og Gunn-
ar er hann viss um að þúsund ára
ríkið muni koma.
Um stíl Ofvitans skal hér ekkert
sagt, þótt það væri efni í langt mál.
Aðeins skal á það bent, að Þórberg-
ur hefir skrifað tvo merkilega rit-
dóma, eða réttara sagt greinar um
tvö rit, sem hann kryfur eftir sín-
um eigin ritreglum og stílreglum,
og má mjög mikið gagn hafa af
þeim til þess að dæma rit Þórbergs
sjálfs. Þessar greinar eru: „Theó-
dór Friðriksson: í verum, „Tímarit
Máls og Menningar 1941, 148—68 og
„Einum kennt — öðrum bent. Lagt
út af Hornstrendingabók Þorleifs
Bjarnasonar“, Helgafell 1944, III,
196—222.
Skyld Ofvitanum var Edda Þór-
bergs Þórðarsonar (1941), ný útgáfa
ljóða hans og vísna með nákvæm-
um skýringum hans sjálfs á upp-
runa þeirra. Bók þessa ritaði Þór-
bergur „skáldum órum“, eins og
Snorri sína Eddu, ekki til þess að
skýra uppruna skáldamáls og kenn-
inga eins og hann, heldur til þess
að rekja upptök kvæðanna til at-
burða í sálarlífi, umhverfi og aldar-
hætti höfundar. „Hún (bókin) kenn-
ir skáldum órum, að sérhvert ljóð
er aðeins stuttur þáttur í langri
keðju atburða og verður aldrei skil-
ið til hlítar, nema frásagnir af at-
burðunum fylgi ljóðinu á bók“.
Það hygg ég, að fleiri hinna meiri
háttar skálda mundu ýfast við þess-
ari kenningu og segja, að kvæði
ættu að vera sjálfum sér nóg. Hitt
er þó jafnljóst, að tækifærisskáld,
eins og Káinn og Páll Ólafsson,
hefðu gott af svona útgáfum. Samt
gaf Káinn út Kviðlinga sína skýr-
ingalaust, og sýnir það, hve erfitt
var samtíðarmönnum Þórbergs að
rísa gegn þessari tísku. En alt frá
fornöld hefir það þó verið siður að
rita og prenta tækifærisstökur og
lausavísur með sögninni sem þeim
fylgdi.
Af útlendum mönnum má nefna
tvo, og þá ekki af lakari endanum,
sem hafa látið sér sæma að fara
með ljóð sín á sama hátt. Dante
notar aðferðina í sinni frægu Vita
nuova til að skýra upptök ásta-
kvæða sinna til Beatrice. Karl
Shapiro, frægt amerískt nútíma-
skáld og prófessor við Johns Hop-
kins Háskólann í Baltimore, gaf eitt
kvæði sitt út með þessum hætti —
fyrir lærisveina sína, hin upprenn-
andi skáld hér. Shapiro hefir líka
nefnt fyrir mér annað amerískt
skáld, Allen Tate, er svo hafi gefið
út kvæði sitt „Ode to the Confeder-