Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1958, Síða 72

54
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
ójöfnuðurinn í því Englandi, sem
hann var alinn upp í og þurfti að ala
aldur sinn í. Hann lifði það ekki að
sjá jafnaðarmenn komast til valda
á 20. öldinni.
En merkasta einkenni þessara al-
þýðlegu og höfðinglegu bókmennta
var raunsæi þeirra í heimi, sem
eins og Laxness hefur sagt, því að-
eins virti hlutina að þeir væru tákn
fyrir eitthvað annað en þeir voru
sjálfir, hinum vestræna kristna
heimi, heimi táknmáls og táknvísi,
symbólisma og allegoríu. íslenzkar
bókmenntir voru eins og falinn
runni sem enginn vissi af og enginn
tók eftir fyrr en menn hugsæisstefn-
unnar í Evrópu snemma á 19. öld
og menn raunsæisstefnunnar seint
á öldinni. Hvorirtveggja skildu að
hér var eitthvað nýtt á ferðum þótt
hvorir litu sínum augum á silfrið.
Og nú um miðja 20. öld hefur skáld-
ið enska W. H. Auden farið þessum
orðum um íslenzka sagnastílinn í
umsögn um hina nýju útgáfu Njáls
sögu í enskri þýðingu hjá American
Scandinavian Foundation. Ritdóm-
urinn er í New Sialesman and Na-
iion 3. nóv. 1955. Hér er útdráttur
úr honum:
„Ef hugtakið „Sósialrealismi“
(sem Rússar hafa mikið notað eftir
byltinguna) væri hreinsað af öllum
ádeilukeim, gæti verið gagnlegt að
nota það við skilgreiningu á sér-
stakri tegund bókmennta. Ef rithöf-
undur væri kallaður sósíalrealisti,
mundi það þýða það, að hvort sem
hann fengist við sannsögulegt efni
eða tilbúið, takmarkaði hann af
ásettu ráði mannlýsingar sínar við
þau horf mannlegs eðlis, er ein-
staklingarnir birta hver öðrum með
athöfnum sínum, orðum og svip-
brigðum. Auðvitað er langt frá því
að mannlegt eðli sé allt þar sem það
er þannig séð. Það er margt sem
maðurinn kærir sig ekki um eða
megnar ekki að láta í ljós við aðra,
þó að aðrir geti út frá sjálfsreynslu
gert sér sumt í hugarlund, en öllu
þessu sneiðir sósialrealistinn hjá af
ásettu ráði.
Þá heldur hann og sjálfum sér af
ráðnum huga utan við frásögnina
eins og kostur er á. Hann kann að
hafa eða halda að hann hafi gleggrl
skilning á því, sem persónur hans
aðhafast, heldur en þær sjálfar, t. d.
kann hann að líta á þær sem óvit-
andi verkfræði guðlegrar forsjónar
eða framvindu sögunnar, en sé hann
slíkrar skoðunar, þegir hann um
það. í frásögn hans er orsök, hvöt,
afleiðing það sem persónur hans
halda að það sé. Eins kann siðferðis-
mat hans að vera mjög frábrugðið
siðferðismati þess samfélags sem
hann lýsir, en allir beinir siðferði-
legir dómar, sem hann setur fram
eru dómar persóna hans hverrar
um aðra.
Ópersónulegur frásagnarháttur
samfara útilokun allra huglmS13
þátta draums og hugarflugs gefu1
öllum sósíalrealistiskum verkum
visst sameiginlegt bókmenntagild1-
í þeim öllum helzt breytileiki Pel
sónanna innan takmarka hins mann
lega og er í því samræmi við Þa,
þjóðfélag sem persónurnar lifa l'
þeir beztu eru ekki hálfguðir °&
þeir verstu ekki djöflar. í öðru l9^1
eru einstaklingarnir sýndir í félags_
legu umhverfi sínu, sem hefur
áhrif
á gerð þeirra án þess að ráða yf11'
þeim í einu og öllu: konungar þeh ^