Fréttatíminn - 19.11.2010, Blaðsíða 33

Kaffitími er alþjóðlegt fyrirbæri sem
fólk í hverskonar verslun, þjónustu og
iðnaði nýtir sér til að taka stutta
hvíld frá störfum og hlaða rafhlöðurnar.
Talið er að allt frá 1951 hafi kaffitími
verið skráður í kjarasamninga.
Kaffitíminn er í dag nánast heilög
stund, líka utan vinnutíma.
Angan af
kaffi kemur
bragðlauk-
unum af stað
og ilmurinn
segir til um
ríkt bragðið
af BKI kaffi.
Helltu upp
á gott BKI
kaffi.
BKI Classic
Njóttu lausnar frá amstri hversdagsins
með góðu BKI kaffi. Finndu hvernig þú
hressist með rjúkandi bolla af BKI kaffi. Nýttu
tækifærið. Gefðu þér smá hvíld. Fáðu þér BKI
kaffi. Njóttu kaffiilmsins, hitans og bragðsins
og taktu svo daginn með trompi.
Það er kominn tími fyrir BKI kaffi.
Taktu þér kaffitíma núna
Fangaðu
kaffitímann
með BKI kaffi
Það er kaffitími núna
Kauptu BKI
fyrir kaffitímann
Sérvaldar baunir frá
þekktustu kaffisvæðum
heimsins tryggja hið
mjúka bragð, lokkandi
ilminn og fersklegt
eftirbragðið.
BKI Extra
Snöggristað við háan hita.
Þannig næst fram ríkara
kaffibragð við fyrsta sopa
en léttur og mjúkur keimur
fylgir á eftir. Kíktu á bki.is
Kauptu gott k ff
i í dag
á góðu verði
Einnig til 250 gr á
ennþá betra ver
ði
á meðan birgðir
endast
cw100058_isam_bki_endurstaðfærsla_kaffitimi_nov2_augldabl_2x38_17112010_end.indd 1 16.11.2010 15:43:47
ekkert fjármagn í leit að skamm-
tímaávöxtun. Hún fæst betri annars
staðar. En Þýskaland laðar til sín
fjármagn til fjárfestingar og ávöxt-
unar til lengri tíma. Enda er Þýska-
land ekki í teljandi vanda eftir hrun.
Helsti vandi Þýskalands er að vera
í myntbandalagi með þjóðríkjum
sem stungu sér á kaf í hafsjó alþjóð-
legs fjármagns og svelgdist á. Lík-
lega væri skynsamlegast að Þjóð-
verjar tækju aftur upp þýska markið
og létu óráðsíuþjóðjum Evrópu eftir
evruna.
Kínverjar létu heldur ekki háa
vexti draga erlent fjármagn til
landsins og lyfta júaninu. Það fjár-
magn sem leitar til Kína fer til fjár-
festingar. Það stoppar ekki yfir nótt
til að safna vöxtum. Enda standa
Kínverjar hrunið vel af sér. Hrun-
ið hefur dregið fram styrk þeirra
en hins vegar afhjúpað veikleika
Bandaríkjanna.
... en Bandaríkin ekki
Kreppan í Bandaríkjunum er nefni-
lega gjaldmiðilskreppa í eðli sínu.
Bandaríkjamenn hafa dregið til sín
lánsfé frá lágvaxtasvæðum árum
– jafnvel áratugum – saman. Til
að koma þessu fé í vinnu á hærri
vöxtum hafa lánamarkaðir í Banda-
ríkjunum þanist út. Millistéttarfjöl-
skylda sem tók eitt húsnæðislán
fyrir fjórum áratugum er nú með
fimm. Og þrjú bílalán. Og lán fyrir
sumarbústað. Og allt innanhúss er
á Visa-raðgreiðslum. Og fjölskyldan
á átta kreditkort. Og borgar sum-
arleyfið þegar hún kemur heim og
jólin eftir áramót. Þegar millistétt-
in gat ekki gleypt fleiri lán færðu
bankarnir sig niður samfélagsstig-
ann og fóru að lána þeim sem höfðu
enga innkomu, áttu engar eignir og
höfðu ekkert lánstraust. Þetta voru
undirmálslánin sem á endum stífl-
uðu kerfið og kæfðu.
Vextir í Bandaríkjunum voru
aldrei háir – alla vega ekki á ís-
lenskan mælikvarða. Ef þetta voru
afleiðingar þess að fjármagn var
sogað til Bandaríkjanna á eilítið
hærri vöxtum en í Þýskalandi, Jap-
an og Kína, getum við rétt ímyndað
okkur hvaða óhroða hæstu vextir í
heimi bjuggu til á Íslandi: íslenska
efnahagsundrið, íslensku útrásina,
íslensku fasteignabóluna, íslensku
úrvalsvísitöluna – íslenska góðærið,
sem hét stundum traust og ábyrg
efnahagsstjórn. Eða framsókn
áfram – ekkert stopp.
Ekki nóg að vera efins til að
skilja
Það er auðvelt að
hlæja af þessu eftir
á. En það magnaða
er að það sá þetta
enginn fyrir. Það
eru ef til vill sjö til tíu
manns í heiminum
sem sannarlega geta
gert tilkall til þess að
hafa greint rót vand-
ans og sagt fyrir um
af leiðingarnar. Og
enginn þeirra er ís-
lenskur.
Auðvitað eru þeir
margir sem vildu
hafa séð þetta fyrir.
Og margir þeirra
hafa blaðað í göml-
um ræðum, flett rit-
gerðum eða rif jað
upp ummæli sem
benda til að þá hafi
í það minnsta grun-
að að eitthvað væri
rotið í ríki Dana.
Þessir lukkuridd-
arar hafa gert illt
verra. Þeir vaða uppi
í umræðunni
og reyna
að sveigja
hana að
gömlum
kenn-
ingum,
ónotum
eða tuði svo einhverjir telji að þeir
hafi hitt naglann í höfuðið. Þegar
við ættum að lifa sköpunarríkt tíma-
bil í kjölfar heimsenda og splunku-
nýrra tækifæra erum við föst í
slepju löngu úrsérgengins röfls um
djúpstæðar meinsemdir og stagl-
kenndar ásakanir.
Menn halda því jafnvel fram að
einhverjir hafi gert árásir á krón-
una! Og fellt hana! Eins og hún
hefði getað staðist ef menn hefðu
ekki veðjað gegn henni! Hvílík firra!
Þjóðsagan um að Soros hafi fellt
breska pundið er löngu fallin. Það
var breska stjórnin og Englands-
banki sem felldu pundið með því að
reyna að halda því of hátt skráðu,
studdu þaf of háum vöxtum. George
Soros sá fyrir að þetta gæti aldrei
staðist og græddi vel á því. En pund-
ið hefði fallið þótt Soros hefði ekki
lesið í stöðuna. Það hefði fallið þótt
Soros hefði aldrei fæðst.
Margt hrunið án Jóns og Davíðs
Og Ísland hefði fallið þótt Jón Ás-
geir Jóhannesson hefði aldrei verið
til. Eða Davíð Oddsson. Eða Sig-
urður Einarsson, Hreiðar Már Sig-
urðsson, Björgólfur Thor og pabbi
hans. Pálmi í Fons, Hannes Smára,
Óli Óla. Geir H. Haarde, Ingibjörg
Sólrún eða Ólafur Ragnar. Ísland
hefði fallið þótt hér væri ekkert
kvótakerfi, engir lífeyrissjóðir,
engin verðtrygging. Ekkert af
þessu þvældist fyrir í Taílandi – en
Taíland féll samt. Argentínumenn
þekkja þetta fólk ekki einu sinni af
afspurn, vita ekki hvað íslenskir líf-
eyrissjóðir eru eða kvótakerfi – en
þeir máttu samt þola nákvæmlega
sama hrun og Íslendingar. Sama
má segja um Íra, Mexíkóa, Mal-
asíumenn og Tyrki. Allt þetta fólk
gengur í gegnum það sama og Ís-
lendingar. Munurinn felst annars
vegar í því að Íslendingar eiga úr
hærri söðli að detta. Hins vegar að
íslenski korktappinn var svo lítill að
afleiðingar inn- og útflæðis alþjóð-
legs fjármagns voru hlutfallslega
stórkarlalegri á Íslandi en annars
staðar. Í raun svo stórkostlegar að
annað eins hefur ekki sést í sögu
mannkyns.
En það breytir engu um eðli máls-
ins. Eðli íslenska hrunsins er gjald-
miðlakreppa sem afleiðing hávaxta-
stefnu.
Efnahagur er ekki byggður á
bjargi
Efnahagslegt umhverfi okkar er
mannanna verk
og það er ótraust
eins og flest okk-
ar smíð. Ef það
er rammi um líf
okkar er sá rami
sveigður og beygð-
ur, teygður og tog-
aður – og á sífelldu
iði. Ef verðbólga
geisar líða ekki
nema fáeinir mán-
uðir þar til við
lögum okkur að
ástandinu, rjúkum
út í búð og kaupum
frystikistur frekar
en að leggja fyrir.
Það sem áður var
skynsamlegt er
það ekki lengur.
Í kreppu og verð-
hjöðnun höldum
við í aurinn þótt
það gæti einmitt
lagað ástandið
ef v ið eyddum
honum. Allt þetta
þekkkjum við og
vitum.
En
ímyndum okkur ástand þar sem
innstreymi fjármagns hækkar allt
eignaverð án þess að valda þenslu.
Allt verður verðmeira, meira að
segja krónan sjálf. Í slíku ástandi
verður allt öfugsnúið. Besta leið-
in til að auðgast er að taka lán og
kaupa eitthvað – hvað það er skiptir
minnsta máli. Svona var ástandið
og þetta ástand varði lengi. Og öf-
ugt við kreppu eða verðbólgu var
óðærið án sýnilegra ágalla. Þótt
ekki væru allir að græða þá virtist
enginn tapa. Sjáið veisluna, sagði
fjármálaráðherrann á Alþingi og
baðaði út höndunum. Svo skyndi-
lega hrapaði samfélagið aftur niður
í raunveruleikann.
Fallið var hátt og glundroðinn
mikill. Og í glundroðanum hrifsuðu
margir til sín það sem þeir áttu ekki
og eru nú með lögguna á hælunum.
En lærdómur hrunsins er ekki sá
að þegar spilavítið brennur reyni
fjárhættuspilararnir að grípa með
sér peninga á leiðinni út. Það viss-
um við fyrir. Lærdómur hrunsins
er að við ættum aldrei að laða til
okkar fjármagn með hávaxtastefnu.
Þá losnum við bæði við spilavítið og
fjárhættuspilarana. Og þjófnaðinn.
Gott að skilja áður en maður
breytir
Það er nokkuð almenn tilfinning
á Íslandi að vegna hrunsins hafi
flestar stofnanir samfélagsins tap-
að tiltrú almennings. Það er ríkur
almennur vilji til breytinga en það
gengur hins vegar verr að átta sig á
hverju fólk vill almennt breyta. Það
vantar ekki tillögurnar: stjórnskip-
un, kvótakerfi, verðtrygging, gjald-
þrotalög, lög um viðskiptabanka,
fjármálaeftirlitið, ráðherraábyrgð,
neytendavernd, kjördæmaskipan,
skipan dómara og embættismanna.
Listinn er í raun endalaus. Ofan á
hann bætist listi yfir þá sem ættu að
hugsa sinn gang: fjölmiðlar, endur-
skoðendur, háskólar, lífeyrissjóðir,
stjórnmálaflokkar, sveitarfélög, for-
setinn. Gott ef ekki biskupinn og
kirkjan líka.
Sjálfsagt er kominn tími til að
endurskoða þetta allt en slík end-
urskoðun kemur eigna- og skulda-
bólunni í raun sáralítið við. Og
endurskoðun þessara þátta verður
örugglega ekki vandaðri þótt fólk
tali um hana á innsoginu af upp-
hafinni vandlætingu vegna bólu og
hruns.
Bólan átti sér einfalda orsök: há-
vaxtastefnu sem dró hingað gríð-
arlegt fjarmagn sem
bjó til eignaverðs-
bólu án verðbólgu og
falskar hugmyndir
um velsæld og ár-
angur í viðskiptum.
Við slíkar aðstæður
sveigjast allir mæli-
kvarðar og fólk tekur
dæmalaust heimsku-
legar ákvarðanir.
Kosturinn við þetta
ástand er að það get-
ur ekki varað lengi.
Fyrr en síðar endar
það með hruni.
En við verðum að
skilja hvað gerðist í
bólu og hruni áður
en við ráðumst í
að endurskoða alla
þætt i samfélags -
ins. Að öðrum kosti
er hætt við að ís-
lensk stjórnmál og
samfélagsumræða
leysist upp í götu-
slagsmál milli fylg-
ismanna misviturra
lukkuriddara.
Annað eins
hefur
gerst.
Ragnar
Árnason
er án efa einn okkar
skörpustu hagfræð-
inga. Á fyrirlestri hans
um peningamála-
stefnu Seðlabankans í
haust, og hvernig hún
gat ekki leitt til annars
en hruns, sat Þórarinn
G. Pétursson, aðal-
hagfræðingur Seðla-
bankans, á fremsta
bekk og reyndi af
veikum mætti að
veita andsvör. Hrollur
fór um fundarmenn
sem áttuðu sig á
að bankinn rak enn
óbreytta stefnu.
Geir H.
Haarde
féll í freistnivanda há-
vaxtastefnunnar. Um
tíma virðist hagsæld
ríkja. Hávaxtastefna
og hátt gengi ryðja
hins vegar fram-
leiðslufyrirtækjum
(Main Street) burt
og áherslur flytjast
yfir á fjármagnið
(Wall Street). Þegar
spilaborgin fellur er
efnahagslífið verr
sett en áður en bólan
myndaðist.
skoðun 33 Helgin 19.-21. nóvember 2010