Fréttatíminn - 19.11.2010, Blaðsíða 52

52 viðhorf Helgin 19.-21. nóvember 2010
B yggðamál eru sífellt til umræðu og sérstök stofnun norður í landi sýslar með þau
mál, einkum þau sem snúa að at-
vinnulífi, en reyndar lítið um skóla.
Málefni þeirra eru hins vegar sífellt
á borði sveitarstjórnarmanna. Ár
hvert gefur Samband íslenskra sveit-
arfélaga út Skólaskýrslu sem er stór-
fróðlegt rit fyrir áhugafólk um skóla-
hald og aðgengilegt á heimasíðu
sambandsins. Í síðustu skýrslu eru
tölur fyrir árið 2008. Þar er meðal
annars birt tafla um fjölda nemenda
í 1. bekk, sex ára barna sem eru að
byrja í skóla. Svona eru þær:
Reykjavík 1405
Höfuðborgarsvæði án Rvk. 1109
Suðurnes 318
Vesturland 187
Vestfirðir 98
Norðurland vestra 103
Norðurland eystra 380
Austurland 153
Suðurland 316
Og hvað segja þá þessar tölur? Þær eru að því leyti
til ógnvekjandi að á öllu Vesturlandi, Vestfjörðum
og Norðurlandi vestra skuli einungis vera 388 börn
að byrja í skóla. Það er líka sláandi hve fá börn eru
í fyrsta bekk á öllu Austurlandi, einungis 153 í 16
grunnskólum þannig að greinilega er rúmt um hvern
og einn í skólastofunni; grunnskólum
á Austurlandi hefur fækkað um átta
síðan 1998. Athyglisvert er að atvinnu-
leysi er sáralítið á þessu svæði öllu,
en atvinnuhættir hins vegar fremur
einhæfir.
Þetta þýðir með öðrum orðum að
tiltölulega fátt ungt fólk býr á þessum
landsvæðum, meðalaldur íbúanna er
hærri en til dæmis í Reykjavík. Þetta
var árið 2008 og árið 2018 fara þessi
ungmenni í framhaldsskóla. Hætt er
við að þar verði þunnskipað á bekkjum
ef ekkert breytist. Á Vesturlandi, Vest-
fjörðum og Norðurlandi vestra eru t.d.
fimm framhaldsskólar en í árgangin-
um einungis 388 börn. Á Austfjörðum
og Héraði eru tveir framhaldsskólar,
en einungis 153 nemendur.
Þessar lágu tölur valda því líka að húsnæði grunn-
skólanna nýtist verr eins og mannaflinn; auðvelt er að
fjölga nemendum umtalsvert án þess að fjölga starfs-
fólki í sama mæli. Þessar tölur tákna líka að erfiðara
verður fyrir sveitarfélögin að standa undir margvís-
legri þjónustu innan tveggja til þriggja áratuga ef
skattþegnum fækkar að því marki sem þessar tölur
geta verið vísbending um. Sameining sveitarfélaga
getur að vísu bætt nokkuð úr skák, dregið úr yfir-
byggingu og aukið hagkvæmni í rekstri til dæmis
leik- og grunnskóla, en vandséð er að mörg byggðar-
lög geti snúið við blaði og laðað til sín þann fjölda
fólks sem þarf til þess að verulega fjölgi í skólunum
og mannlíf blómgist.
Sölvi Sveinsson
skólastjóri Landakotsskóla
Skóli og þjóðfélag
Fjöldi í fyrsta bekk:
Forspá um byggð?
STYRKIR TIL STARFS-
MENNTUNAR Í EVRÓPU
WWW.LEONARDO.IS
LEONARDO
STÚDENTA- OG
STARFSMANNASKIPTI
OG STYRKIR TIL
HÁSKÓLASAMSTARFS
WWW. ERASMUS.IS
ERASMUS
MARGVÍSLEGIR STYRKIR
Í FULLORÐINSFRÆÐSLU
WWW.GRUNDTVIG.IS
GRUNDTVIG
RAFRÆNT SKÓLA-
SAMFÉLAG Í EVRÓPU
WWW.ETWINNING.IS
eTwinning
STYRKIR TIL SKÓLA-
VERKEFNA Á LEIK-,
GRUNN- OG
FRAMHALDSSKÓLASTIGI
WWW.COMENIUS.IS

COMENIUS
MENNTUNAR- OG
STARFSHÆFNISMAPPA
WWW.EUROPASS.IS

EUROPASS
AFMÆLISHÁTÍÐ
MENNTAÁÆTLUNAR ESB 2010
COMENIUS 15 ÁRA
LEONARDO 15 ÁRA
GRUNDTVIG 10 ÁRA
ETWINNING 5 ÁRA
EUROPASS 5 ÁRA
Í Ráðhúsi Reykjavíkur fimmtudaginn 25. nóvember kl. 15-18
Kynning á evrópskum samstarfsverkefnum og viðurkenningar
veittar fyrir fyrirmyndarverkefni.
Nánari upplýsingar og dagskrá á www.lme.is.
Um 13.000 Íslendingar hafa fengið styrki til náms og starfs-
þjálfunar í Evrópu síðustu 15 árin. Mun fleiri hafa tekið þátt í
ýmiskonar verkefnum.
Á þessum degi , 19. nóvember,
fyrir 111 árum var
Fríkirkjan í Reykja-
vík stofnuð. Sá at-
burður í lok 19. ald-
ar er með merkari
atburðum íslenskr-
ar kirkjusögu.Frá
byrjun var Fríkirkj-
an íslensk grasrót-
arhreyfing og nýtt
lýðræðisafl í fersk-
um frelsisanda ný-
fengins trúfrelsis.
Hún var stofnuð af
íslenskri alþýðu en
ekki goðum, höfð-
ingjum, valds- eða embættismönn-
um. Iðnaðarmenn og barnmargar
verkamannafjölskyldur voru í far-
arbroddi, sem og fjölskyldur sjó-
manna og bænda sem voru að flytj-
ast til Reykjavíkur á þeim tíma. Á
meðan þjóðkirkjan var í grunninn
arfleifð dansks stjórnsýslukerfis
og embættismanna-apparats sem
lengst af þjónaði dönskum hags-
munum, gegndi Fríkirkjan mikil-
vægu hlutverki í sjálfstæðisbaráttu
Íslendinga. Hún var miðlæg í þeirri
lýðræðisvakningu sem átti sér stað
hér á landi um aldamótin 1900.
Stofnunin, og síðan bygging
hinnar stóru viðarkirkju við Tjörn-
ina, einkenndist af einstakri fram-
takssemi, trú, von og djörfung. Á
fyrrihluta síðustu aldar tilheyrði
helmingur íbúa Reykjavíkur Frí-
kirkjunni, eða þar til hið opinbera
og þjóðkirkjan settu sig á móti
henni. Sett var siðlaus reglugerð
sem með sjálfvirkum hætti skráði
fólk úr Fríkirkjunni og inn í Þjóð-
kirkjuna sem síðan hirti öll trú-
félagsgjöldin. Enn í dag eru þús-
undir Íslendinga sem telja sig
tilheyra Fríkirkjunni en hafa ver-
ið teknir þaðan út fyrir tilstuðlan
reglugerðarinnar, án eigin vitund-
ar eða samþykkis. Fríkirkjan við
Tjörnina hefur samt sem áður allt-
af verið miðlæg í sögu borgar og
menningarlífs landsmanna.
Ímynd trúfrelsis, víðsýni og
mannréttinda
Fríkirkjan við Tjörnina hefur nú
starfað á þremur öldum og hátt í
fjórðung þess tíma sem liðinn er
frá siðaskiptum hér á landi. Frí-
kirkjuhreyfinguna hér á landi má
rekja allt aftur til þess að við feng-
um trúfrelsi fyrir um 135 árum.
Fram að því, bæði í kaþólskum
sið sem lúterskum, bjuggu Íslend-
ingar við trúarnauðung. Allir þeir
sem ekki fylgdu hinum opinbera
sið voru taldir villutrúarmenn og
oft á tímum var tekið hart á villu-
trú. Allt frá kristnitöku fram til
ársins 1874 bjuggu Íslendingar við
kirkjuskipan sem mótaðist af þörf-
um valds- og auðmanna en ekki al-
mennings. Valdið kom að ofan, frá
goðum, valdshöfðingjum, páfa,
dönskum konungi og síðan ríki og
ríkiskirkju. Milljarðar króna renna
nú árlega til þjóðkirkjunnar sem
er í raun ríkisstofnun í dulargervi.
Það voru fagrar hugsjónir um
lýðræði, jafnræði og frelsi ís-
lensks alþýðufólks
sem kveiktu frí-
kirkjuhugsjónina.
Forstöðumenn
Fríkirkjunnar,
svo sem sr. Ólafur
Ólafsson, beittu
sér mjög fyrir rétti
alþýðu, og einkum
kvenna, til náms
sem og fyrir því
að konur fengju al-
mennan kosninga-
rétt á við karla.
Nokkuð sem var
alls ekki sjálfsagt
fyrir um hundrað
árum.
Í dag er að finna
innan Fríkirkjunnar mjög fjöl-
breytilega mannlífsflóru. Allir eru
velkomnir í Fríkirkjuna óháð þjóð-
erni, litarhætti, tungumáli, kyni,
kynhneigð, samfélagsstöðu eða
trú.
Okkar samfélagslegu gildi og
trúarlegu leiðarljós hafa frá upp-
hafi verið: heiðarleiki, jafnræði,
frelsi, djörfung, mannréttindi,
umburðarlyndi og víðsýni. Allt
eru þetta gildi sem eiga sér djúpar
og órjúfanlegar rætur í okkar sam-
eiginlegu þjóðarsál.
Gegn bókstafstrú og hroka-
fullum trúarstofnunum
Hvað varðar okkar trúarlegu sýn
þá hefur víðsýni, umburðarlyndi
og frjálslyndi verið haft að leiðar-
ljósi frá upphafi. Fríkirkjan met-
ur mannréttindi ofar trúarlegum
kreddum.
Eins hefur markvisst í síðastlið-
in þrettán ár verið varað við þeim
stóru freistingum og syndum sem
kristni og kristindómur glímir
almennt við, á okkar dögum. Sú
hjáguðadýrkun hinna rétttrúuðu
hefur valdið ómældum skaða.
Annars vegar er það flóttinn frá
fjölhyggju samtímans inn í þröng-
sýna og útilokandi bókstafshyggju.
Bókstafstrú málar tilveruna svart-
hvítum litum, elur á skaðlegum
fordómum og trúarlegri aftur-
haldssemi. Og þar er drifkraftur-
inn gjarna kvíði og ótti, í stað von-
ar og kærleika.
Hins vegar er það upphafning
og dýrkun kirkjustofnunarinnar,
rétt sem kirkjustofnunin sé ígildi
gjörvallrar kristni eða jafnvel Guð
sjálfur. Þetta síðara atriði er nokk-
uð sem Marteinn Lúter barðist ein-
mitt sjálfur gegn af mikilli hörku
og nú virðist ekki síður þörf á slíkri
baráttu.
Markmið Fríkirkjunnar er ekki
það að hún vaxi sem mest og verði
sjálfri sér til dýrðar. Markmið
hennar er meðal annars að stuðla
að lýðræðislegu jafnræðisfyrir-
komulagi lífsskoðana og trúmála
hér á landi. Hennar tilgangur er
meðal annars að vera vettvangur
fyrir einlæga trúarleit, tilbeiðslu
og tjáningu, þar sem fólk samein-
ast um bjarta lífssýn, fagrar von-
ir og væntingar. Hún lítur ekki á
trúleysingja eða húmanista sem
óvini sína heldur sem samferða-
menn á lífsins vegferð. Það er í
anda Krists.
Fríkirkjan í Reykjavík 111 ára
Stofnuð af
íslenskri alþýðu
Hjörtur Magni Jóhannesson
Fríkirkjuprentur
Á meðan þjóðkirkjan var í grunninn arfleifð
dansks stjórnsýslukerfis og embættismanna-
apparats sem lengst af þjónaði dönskum
hagsmunum, gegndi Fríkirkjan mikilvægu
hlutverki í sjálfstæðisbaráttu Íslendinga.