Fréttatíminn - 19.11.2010, Blaðsíða 54

54 viðhorf Helgin 19.-21. nóvember 2010
Þrír seðlar duttu inn um lúguna hjá
okkur í vikunni, einn á hvern skráðan
íbúa hússins. Mæðgurnar sem ég bý
með sýndu ekki sérstök viðbrögð. Ég
stóð upp og sótti gögnin og afhenti þeim
enda seðlarnir skráðir á nafn. „Hvaða
dót er þetta?“ sagði stelpan og skáskaut
augunum á seðilinn. „Er þetta Yatsee?“,
sagði hún og virtist örlítið áhugasamari
í von um ókeypis leik. „Fylgja teningar
með?“, bætti hún við og virtist tilbúin
til þess að reyna sig við foreldra sína í
þessum vinsæla teningaleik.
„Hvað er þetta barn,“ sagði ég, vitandi
þó að barnið er komið yfir tvítugt, „þetta
er sýnishorn af kjörseðli fyrir stjórn­
lagaþingskosningarnar. Það er ekki
seinna vænna að þú farir að kynna þér
málið, það á að kjósa eftir rúma viku.“
„Ég hef nú eitthvað heyrt um þetta,“
sagði stelpan og reyndi að leyna von­
brigðum sínum vegna hins meinta Yat­
zee seðils, „en get ómögulega logið því
að ég hafa nennt að kynna mér þetta
sérstaklega. Þú ert allur í svona málum,
nördinn sem þú ert,“ sagði hún og sneri
sér að föður sínum, „út á hvað gengur
þetta eiginlega?“
„Höfum við ekki fengið bæklinginn
um kosningarnar?“, spurði ég í þeirri
von að geta afhent mæðgunum hann til
þess að losna við langar og flóknar út­
skýringar á persónukjörinu sem fram
undan er. „Þar eiga allar upplýsingar að
vera um kosninguna og frambjóðendur
til þingsins.“
„Nei,“ svöruðu þær í kór. Tónninn í
báðum var þannig að þær virtust ekki
gera sér mikla rellu út af þessum upp­
lýsingaskorti. „Láttu mig fá styttri út­
gáfuna þessu, pabbi,“ sagði stelpan,
„ekki neina langloku, er þetta ekki bara
svona kosning eins og venjulega. Þarf
maður ekki bara að krossa við eitthvað
og málið er dautt?“
„Ja,“ sagði ég, „þetta er kannski ekki
alveg svona einfalt. Meiningin er að kjósa
fólk til stjórnlagaþings sem síðan semur
nýja stjórnarskrá og leggur hana fram
sem frumvarp til Alþingis. Á stjórnlaga­
þinginu munu sitja 25­31 fulltrúi. Það
eru þeir sem við erum að fara að kjósa
á laugardaginn eftir viku ­ og það eru
523 í framboði.“
Ég get varla sagt að ég ha fi náð að
vekja athygli dóttur minnar með þess­
um stutta fyrirlestri fyrr en ég nefndi
fjölda frambjóðendanna. „523,“ át hún
upp eftir mér, „hvernig í ósköpunum á
maður að velja einhverja af allri þeirri
súpu?“
„Með því að kynna sér bæklinginn,
sem að við fengum að vísu ekki, eða
á netinu. Þar er kynning á öllu þessu
fólki. Það er alveg eins hægt að skoða
frambjóðendurna þar.“
„Glætan,“ sagði stelpan, „hver held­
urðu að nenni því? Fimm hundruð
manns, Djísöss Kræst. Kemur bara
ekki til greina að ég fari pæla í gegnum
allt þetta fólk, kalla og kellingar sem ég
þekki hvorki haus né sporð á. Hvaða lið
er þetta eiginlega?“
„Bara þverskurður af samfélaginu,
held ég, fólk sem telur sig geta gert
gagn,“ svaraði ég.
„Þekkir þú einhverja sem bjóða sig
fram?“ spurði dóttir mín.
„Já, nokkra,“ sagði ég.
„Ég þekki örugglega engan, án þess
að ég hafi séð þennan bækling sem þú
ert að tala um – og hvernig í ósköpunum
á maður að kjósa?,“ sagði kjósandinn
ungi.
„Það sést á kjörseðlinum, sýnishorn­
inu sem þú fékkst. Þú getur valið 1 til 25
nöfn og merkir við með fjórum tölustöf­
um fyrir framan þau nöfn sem þú velur.“
„Pabbi,“ sagði stelpan, „þú ert að
kidda mig. Ætlastu til að ég fari að
skrifa talnarunur niður eftir blaði fyrir
framan nöfn á fólki sem ég veit ekkert
um. Hvað heldurðu að maður sé lengi
að því?“
„Það er heila málið, mín kæra, þú
verður að læra heima,“ sagði ég. „Þú
verður að velja þá sem þú vilt kjósa og
skrifa tölurnar niður fyrir hvern og
einn á sýnishorninu. Ef þú mætir vel
undirbúin á kjörstað ertu kannski ekki
nema tíu mínútur í kjörklefanum.“
„Pabbi,“ endurtók dóttir mín, „ég held
að þú sért ekki að skilja mig. Hvort sem
þessi bæklingur kemur inn um lúguna
eða ekki, láttu þig ekki dreyma um
að ég fari að að lesa eitthvað um 500
manns. Hvað heldurðu að það taki
langan tíma, fyrir utan leiðindin. Ég
gæti gubbað.“
„Mamma,“ bætti hún við og
sneri sér að hinu foreldrinu, „ætl­
ar þú að þrælast í gegnum þenn­
an söfnuð, sem pabbi er að tala
um, og kjósa svo einhverja af
þessu liði?“
„Æ,“ sagði móðirin, „ég
nenni ekki að pæla í þessu
núna, elskan, talaðu um
þetta við hann pabba þinn.“
Yatzee inn um lúguna
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
kalkúnn
Pipar-
grafinn lax á
fersku salatbeði
Fyllt kalkúnabringa með sætkartöflu-
mús, salati og sultuðum rauðlauk
Pekan-
hnetupie með rjóma
Komdu í hátíðar­
stemmingu á
Grillhúsinu.
Þriggja rétta
hátíðar­
matseðill
fram að jólum.
Kr. 3.700 Fyrir 4 fjóra eða fleiri
Föstudaga til sunnudaga eftir kl. 18.00
hátíðar
Borðapantanir
í síma 5275000
Grillhúsið | Tryggvagötu og Sprengisandi | www.grillhusid.is
L ífeyrissjóðir standa frammi fyrir skuldbindingum sem eru bundnar í lög, þ.e. að með hverju iðgjaldi
sem greitt er í sjóðinn myndast skuld
sjóðsins við inngreiðanda. Sú skuld­
binding er þannig mynduð að lífeyris­
sjóður þarf að greiða sjóðsfélaga ævi­
langt frá töku lífeyris að lágmarki 56% af
þeim mánaðarlaunum sem greitt er af, í
mánaðarlegan ellilífeyri. Til að uppfylla
þetta lagalega markmið þarf sjóðurinn
að fá um 3­4% raunávöxtun á iðgjaldið
(að teknu tilliti til örorkutryggingar, vax­
andi ævilíkna og rekstrarkostnaðar) svo
að eignir sjóðsins dugi fyrir þessu lof­
orði. Lögin setja þannig ávöxtunarmark­
mið fyrir lífeyrissjóðina sem skilgreinir
skuldbindingar þeirra, sem eru síðan nú­
virtar á fastri 3,5% raunvaxtakröfu.
Þetta loforð, eða ávöxtunarmark­
mið, er fast en raunvextir á markaði eru
breytilegir. Á Íslandi er tiltölulega stór
markaður með raunvaxtabréf, aðallega
útgefin af Íbúðalánasjóði. Þessi bréf eru
með ábyrgð ríkisins og setja í rauninni
grunnvaxtastigið í hagkerfinu þannig að
öll fjármögnun og framkvæmdir miðast
við að ná a.m.k. jafnri, og helst hærri,
ávöxtunarkröfu en grunnvaxtastig í
landinu. Það má skýra á einfaldan hátt:
Ef hægt er að kaupa bréf sem er tryggt
bæði með veði í íbúð og bakábyrgð rík­
isins á 5% raunvöxtum, munu fjárfestar
ekki kaupa aðrar eignir sem bera meiri
áhættu nema þær gefi áhættuálag ofan á
5% raunvexti.
Lög og reglur setja fjárfestingar-
stefnuna
Hvað gerist ef grunnvaxtastig í landinu
fer undir ávöxtunarmarkmið lífeyrissjóð­
anna? Ef lofa þarf stöðugri ávöxtun upp
undir 4% en einungis er hægt að kaupa
skuldabréf sem gefa af sér 3% ávöxtun
eða lægra, er ljóst að þetta loforð verð­
ur ekki uppfyllt, nema mögulega með
því að auka áhættu. Vaxtavextir eru
kröftugt fyrirbæri og ef sjóður er stöð­
ugt að fá 1% lakari ávöxtun á eignir en
ávöxtunarmarkmið, myndast fljótt halli
á þeim sjóði, þ.e. skuldbindingar vaxa
mun hraðar en eignir. Eftir fimm ár mun
hallinn verða um 4,7% og eftir tíu ár um
9,2%. Til að bæta upp fyrir „of lága“ ávöxt­
un af tryggum markaðsskuldabréfum
verður að minnka fjárfestingar í þeim
og auka fjárfestingar í áhættumeiri fjár­
festingarkostum í von um hærri ávöxtun;
annars mun sjóðurinn ekki standa undir
lágmarks lífeyrisréttindum samkvæmt
lögum. Þetta er mjög áleitið skilyrði sem
lögin setja lífeyrissjóðunum og verður til
þess að mikil tregða myndast við lækkun
grunnvaxta í hagkerfinu og lífeyrissjóð­
um er ýtt út á áhættuskalann í tilraun til
að uppfylla kröfur laganna.
Snjóbolta-skuldbindingar
Stjórnvöld ábyrgjast lífeyrisgreiðslur
sinna lífeyrissjóða, hverjir sem vextir á
markaði eru. Mjög áhugavert er að at­
huga hvað gerist með þær ábyrgðir ef
ávöxtunarmarkmið og afvöxtunarstuð­
ull skuldbindinga eru lækkuð. Þessar
ábyrgðir munu hækka svo tugum millj­
arða skiptir. Tökum sem dæmi ef greiða
þarf 100 milljarða eftir 15 ár; ef gert er
ráð fyrir 3,5% vöxtum er þessi skuldbind­
ing í dag um 59 milljarðar en ef gert er
ráð fyrir 2,5% vöxtum er hún um 69 millj­
arðar eða sem nemur um 10 milljörðum
hærri.
Ríkissjóður og sveitarfélög eru með
ábyrgð á lífeyrisskuldbindingum upp á
um 600 milljarða og eignir á móti eru
um 220 milljarðar. Mismunurinn, um 380
milljarðar, er á bakábyrgð ríkissjóðs og
sveitarfélaga og ætti í rauninni að teljast
sem þeirra skuld. Það munar því tals­
vert hvort skuldbindingin er reiknuð út
á 3,5% eða 2,5% vöxtum og má áætla að
bakábyrgðin muni hækka um hátt í 60
milljarða með 1% lægri raunvaxtakröfu.
Þrátt fyrir að bakábyrgð ríkisins muni
aukast, verður að breyta ávöxtunarmark­
miði lífeyrissjóða. Hafa ber í huga að
með hverri einustu iðgjaldagreiðslu sem
myndar ávöxtunarloforð sem er hærra
en sem nemur markaðsvöxtum, er verið
að stækka vandamálið hjá öllum lífeyris­
sjóðum. Að lokum kemur að því að kerfið
springur og skerða þarf réttindi þeirra
sjóðsfélaga sem hafa í rauninni verið að
borga undir lífeyrisgreiðslur fyrri sjóðs­
félaga.
Breytinga er þörf
Það eina sem hægt er að gera til að lækka
vaxtastig á Íslandi er að ná sátt um það að
iðgjöld í lífeyrissjóði hækki og réttindaá­
vinnsla lækki til samræmis við grunn­
vaxtastig á markaði á hverjum tíma.
Hluti af lausninni gæti verið að auka vægi
séreignalífeyrissparnaðar í hlutfalli við
samtryggingarsparnaðinn. Meiri áhersla
yrði þannig lögð á að ná lögbundnu lág­
marksloforði með sem minnstri áhættu
um leið og einstaklingar hefðu meira að
segja um áhættustig lífeyrissparnaðar
með auknum séreignarsparnaði.
Ávöxtunarmarkmið lífeyrissjóðanna
Stjórnvöld ráða
Höfundar starfa hjá GAM Management hf.
Valdimar Ármann
hagfræðingur og fjár-
málaverkfræðingur
Agnar Tómas Möller
verkfræðingur