Læknablaðið - 15.09.1998, Blaðsíða 40

656
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
gjörs og samkvæmt þessari
grein má rannsóknar- eða
skráningaraðili skoða per-
sónutengd gögn í þessum til-
gangi, svo lengi sem hann af-
ritar ekki skrána eða upplýs-
ingarnar eða fjarlægir þær úr
upphaflegu skránni.
I öðru og nýrra frumvarpi
til laga um sama efni, sem lagt
var fyrir Bandaríkjaþing 11.
mars 1997 http://thomas.loc.
gov/ (Bill no. s. 422), er skil-
greiningin á persónutengingu
í samræmi við tilmæli ráð-
herranefndar Evrópusam-
bandsins, það er sú að merk-
ingar eða kóðar (codes) sem
einir sér nægja ekki til að per-
sónugreina upplýsingar eða
sýni teljist ekki persónuteng-
ing (grein 3. 12). í þessu
frumvarpi eins og í því fyrr-
nefnda eru nákvæmlega sömu
undantekningar leyfðar með
tilliti til tölfræðilegs uppgjörs
á persónutengdum upplýsing-
um. Þannig virðist skilningur-
inn á því hvað séu persónu-
tengd gögn að verða sá sami
beggja vegna Atlantshafsins.
Samkvæmt þessu og þeim
undantekningum sem leyfðar
eru til skráningar upplýsinga
úr persónutengdum gögnuni
til tölfræðilegra uppgjöra, hef-
ur skapast sá grundvöllur sem
nauðsynlegur er til samsetn-
ingar og notkunar ópersónu-
tengdra gagnagrunna. Er það í
samræmi við það, að bæði í
Bandaríkjunum og Evrópu eru
nú þegar orðnir til stórir
gagnagrunnar í eigu og umsjá
einkaaðila, oftast í náinni
samvinnu við opinberar stofn-
anir, fylkisstjórnir eða há-
skólasjúkrahús.
Rík hefð fyrir því hvað
teljast ópersónutengdar
upplýsingar
Tilskipun Evrópuþingsins
no. 95/46/EC og löggjafar-
samkundunnar frá 24. október
1995 um vernd einstaklinga
með tilliti til vinnslu persónu-
upplýsinga og frjálsra flutn-
inga slíkra upplýsinga fjallar
um vörslu og meðferð allra
viðkvæmra persónuupplýs-
inga, þar með taldra heilsu-
farsupplýsinga, upplýsinga
um fjárhag, trúarbrögð og
margt fleira (http://europa.eu.
int/comm/dg 15/en/media/data
prot/dir9546.htm). Þó svo að á
þessum tíma hafi ekki sérstak-
lega verið tilgreint að kóðaðar
upplýsingar teldust ópersónu-
tengdar (26. og 27. liður) þá
gengur tilskipunin fyrst og
fremst út á að vernda einstak-
linga fyrir skaða af meðferð
og uppljóstrun viðkvæmra upp-
lýsinga. Nota megi slíkar upp-
lýsingar í sagnfræðilegu, töl-
fræðilegu eða öðru vísinda-
legu skyni, ef það stangast
ekki á við upphaflegan tilgang
gagnasöfnunarinnar og ef rík-
isstjórnir aðildarlandanna sjá
til þess að viðeigandi öryggis-
aðferðum sé beitt gegn því að
hægt sé að nota gögnin í
tengslum við eða til ákvörð-
unar um tilgreinda einstak-
linga (29. liður). Innan ramma
þessara laga hafa opinberar
stofnanir og einkaaðilar eins
og bankar og fjármálastofnan-
ir í aðildarlöndunum varðveitt
og meðhöndlað viðkvæmustu
og persónulegustu upplýsing-
ar um þegna sína og við-
skiptavini. Þannig felst í fram-
kvæmd þessara laga ákveðin
viðurkenning á því hvenær
gögn teljist ópersónutengd.
Til þessa hafa verið notuð
samskonar kerfi og reyndar á
margan hátt mun ófullkomn-
ari en það sem lagt er til við
uppsetningu miðlægs gagna-
grunns á heilbrigðissviði
(samanber bankakerfið).
HUGO hvetur til þró-
unar tækni til að gera
gögn ópersónutengd
Árið 1995 gaf lögfræðisiða-
nefnd Mannerfðamengisstofn-
unarinnar (HUGO: The Hu-
man Genome Organization) út
leiðbeiningar um framkvæmd
erfðafræðirannsókna, að
beiðni stjórnar stofnunarinnar
(http://hugo.gdb.org/conduct.
htm). Þar kemur fram í 5. lið
ráðlegginganna að upplýst
samþykki til þátttöku í rann-
sóknum geti ýmist byggst á
samþykki einstaklinga, fjöl-
skyldna, samfélaga, þjóðar-
brota eða þjóðfélaga. í sama
lið segir að að settum tiltekn-
um skilyrðum (under certain
conditions) og með tilskildum
leyfum (with proper autho-
rity) megi veita undanþágu frá
kröfu um samþykki fyrir at-
hugunum á ópersónutengdum
(anonymous) sýnum til far-
aldsfræðilegra rannsókna og
skimrannsókna (surveillance).
í 7. lið segir að vegna trúnað-
arlegs eðlis erfðafræðiupplýs-
inga verði að virða rétt til frið-
helgis einkalífsins og vernda
upplýsingarnar gegn óheimil-
uðum aðgangi. Kóðun upplýs-
inga og aðferðir til að tak-
marka og fylgjast með að-
gangi, sem og reglur um flutn-
ing og varðveislu sýna og
upplýsinga skuli þróa og
koma til framkvæmda áður en
söfnun hefst.
Ráðleggingarnar er einnig
áhugavert að skoða með tilliti
til aukinnar áherslu á ávinning
til handa þeim samfélögum
sem leggja til rannsóknanna
(9. liður) og þann samvinnu-
anda sem ýtt er undir að ríki
milli rannsakenda, einstakra
þátttakenda og samfélagsins.
Þetta sé mikilvægt í ljósi flæð-
is, aðgengis og skipta á upp-
lýsingum, ekki einungis til