Læknablaðið - 15.09.1998, Blaðsíða 12

630
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
sem hlutfall af hverjum aldurshópi þjóðarinnar
hækkaði jafnt og þétt með aldrinum. Yfir 75%
örorka var marktækt algengari á höfuðborgar-
svæðinu en utan þess (p<0,0001 fyrir karla,
p=0,03 fyrir konur). Algengustu fyrstu sjúk-
dómsgreiningar hjá örorkulffeyrisþegum voru
geðræn vandamál og stoðkerfisvandamál (alls
um helmingur tilvika).
Alyktun: Fjöldi örorkulífeyrisþega sem
hundraðshlutfall af íbúum landsins var svipað-
ur á íslandi og í Danmörku, en mun lægri en í
Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Hlutfallslega
lleiri öryrkjar reyndust innan við þrítugt á Is-
landi en á hinum Norðurlöndunum, en hjá þeim
sem voru eldri var þessu öfugt farið og jókst
munurinn með aldrinum. Þetta gæti að minnsta
kosti að hluta skýrst af tiltölulega lágum bóta-
greiðslum og ólíku skipulagi almannatrygg-
ingakerfisins á íslandi miðað við hin Norður-
löndin, minna atvinnuleysi og meiri atvinnu-
þátttöku, einkum meðal fólks í efri aldurshóp-
um á íslandi og mismunandi heilsufari, til
dæmis vegna mismunandi atvinnuskilyrða.
Inngangur
Allt að fjórðungi útgjalda íslenska ríkisins
hefur á undanförnum árum verið ráðstafað í
bætur almannatryggingakerfisins. Arið 1996
nam upphæðin til almannatrygginga tæpum 30
milljörðum króna. Þar af voru örorkubætur líf-
eyristrygginga um fjórir og hálfur milljarður
króna. Örorkumat vegna örorku samkvæmt líf-
eyristryggingum almannatrygginga byggist að
verulegu leyti á læknisfræðilegum forsendum,
sjúkdómum eða fötlun umsækjanda. I örorku-
matsgerðum Tryggingastofnunar ríkisins eru
mikilvægar upplýsingar um heilsufar þjóðar-
innar. Það er því vert að skoða forsendur þeirra.
Örorka er metin á grundvelli almannatrygg-
ingalaganna (1). f 12. grein laganna kemur
fram að rétt til örorkulífeyris eigi þeir sem „eru
öryrkjar til langframa á svo háu stigi að þeir
eru ekki færir um að vinna sér inn 1/4 þess er
andlega og líkamlega heilir menn eru vanir að
vinna sér inn í því sama héraði við störf sem
hæfa líkamskröftum þeirra og verkkunnáttu og
sanngjarnt er að ætlast til af þeim með hliðsjón
af uppeldi og undanfarandi starfa". Samkvæmt
13. grein sömu laga er Tryggingastofnun ríkis-
ins heimilt að veita örorkustyrk þeim sem skort-
ir að minnsta kosti helming starfsorku sinnar
eða sem stundar fullt starf, en verður fyrir veru-
legum aukakostnaði sökum örorku sinnar. Ör-
orkubætur eru bundnar við aldurinn 16 til 66
ára. Samkvæmt 8. grein laga um félagslega að-
stoð (2) er tímabundið heimilt, þegar ekki verð-
ur séð hver örorka einstaklings verður til fram-
búðar eftir sjúkdóma eða slys, að greiða endur-
hæfingarlífeyri. Skilyrði er að viðkomandi
gangist undir greiningu eða meðferð. Endur-
hæfingarlífeyrir svarar fjárhagslega til örorku-
lífeyris, að því undanskildu að sjúkrahúsvist
skerðir ekki endurhæfingarlífeyri.
í þessari rannsókn er unnið úr upplýsingum
um þá einstaklinga sem áttu í gildi örorkumat
samkvæmt lífeyristryggingum almannatrygg-
inga og voru búsettir á Islandi 1. desember 1996.
Sérstaklega er skoðað hvort hlutfallslegur mis-
munur sé á örorku eftir kyni, aldri og búsetu.
Efniviður og aðferðir
Notuð er örorkuskrá Tryggingastofnunar rík-
isins eins og hún var 1. desember 1996.1 henni
eru, auk örorkumats og gildistíma þess, færðar
persónuupplýsingar (nafn, kennitala, kyn, bú-
seta) og sjúkdómsgreiningar samkvæmt 9. út-
gáfu ICD flokkunarskrárinnar (3). Ur skránni
voru unnar upplýsingar um búsetu, aldur og
fyrstu sjúkdómsgreiningu þeirra einstaklinga
sem áttu í gildi almennt örorkumat og voru bú-
settir á íslandi í lok árs 1996. Aflað var upplýs-
inga frá Hagstofu íslands um fjölda íslendinga
á aldrinum 16-66 ára á sama tíma og aldurs-
dreifingu þeirra eftir búsetu (4). Þessar upplýs-
ingar voru notaðar til að reikna hundraðshlut-
fall öryrkja (yfir 75% örorka) af hverjum ald-
urshópi þjóðarinnar. Við tölfræðilega úrvinnslu
var notað kí-kvaðrats marktæknipróf (5).
Niðurstöður
í lok árs 1996 hafði 7315 einstaklingum bú-
settum á íslandi verið metin yfir 75% örorka,
4286 konum (58,6%) og 3029 körlum (41,4%).
Þar af var um endurhæfingarlífeyri að ræða í
310 tilvikum. Með 50% eða 65% örorku höfðu
1399 verið metnir, 914 konur (65,3%) og 485
karlar (34,7%). Þannig áttu samtals 8714 ein-
staklingar í gildi örorkumat samkvæmt lífeyris-
tryggingum almannatrygginga. Örorka var
marktækt algengari hjá konum en körlum
(p<0,0001) og á það bæði við um örorkulífeyr-
isþega (yfir 75% örorka) og örorkustyrkþega
(50% og 65% örorka).
Af 177.044 Islendingum á aldrinum 16-66
ára höfðu 4,2% verið metin með yfir 75% ör-
orku og 0,7% nteð 50% eða 65% örorku.