Læknablaðið - 15.09.1998, Blaðsíða 46

662
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
að menn geri ekki greinamun
á þeirri vinnu sem fer fram hjá
IE í dag og þeirri vinnu sem
færi fram með notkun á mið-
lægum gagnagrunni á heil-
brigðissviði. í dag vinnur ÍE
ásamt samstarfslæknum við
rannsóknir á sjúkdómum þar
sem hvert rannsóknarverkefni
hefur verið vel skilgreint og
Vísindasiðanefnd samþykkt
rannsóknaráætlunina. Eftir að
sjúkdómseinkenni hafa verið
skilgreind sjá samstarfslæknar
ÍE um að útbúa sjúklingalista.
Samstarfslæknar IE og starfs-
fólk Þjónustumiðstöðvar rann-
sóknarverkefna í Nóatúni sjá
um öll bein samskipti við sjúk-
linga. Það vinnuferli sem
komið hefur verið upp í sam-
starfi við Tölvunefnd miðast
við að enginn þeirra starfs-
manna IE sem meðhöndla
erfðaupplýsingar úr fólki geti
nokkru sinni vitað frá hvaða
einstaklingi sýni sé komið né
hafi þeir minnstu hugmynd
um hverjir taki þátt í rann-
sóknunum. Vinnuferlið er það
öruggasta sem þekkist við
erfðarannsóknir og eftirlitið
með því er einnig margfalt
meira en tíðkast hjá öðrum
rannsóknarstofnunum hér á
landi.
í stuttu máli er vinnuferli
við erfðarannsóknir á vegum
ÍE eftirfarandi:
Sjúklingalistar sem útbúnir
eru af samstarfslæknum ÍE
eru dulkóðaðir af tilsjónar-
manni Tölvunefndar og síðar
afhentir starfsmönnum IE.
Dulkóðunin varpar kennitöl-
um í sjúklingalistunum yfir í
persónunúmer auk þess sem
endurröðun á listanum fer
fram að lokinni dulkóðun. Ein-
ungis tilsjónarmaður Tölvu-
nefndar getur beitt dulkóðun-
arlyklinum og því geta starfs-
menn IE ekki afkóðað listana.
Áður en söfnun sýna á sér stað
fer fram ættrakning á sjúk-
lingum innan IE, þannig að
hægt sé að velja þá sjúklinga
sem veita tölfræðilega mestar
upplýsingar auk náinna skyld-
menna. Til þess að slíkt sé
mögulegt þarf að dulkóða ætt-
fræðigagnagrunn ÍE sem kall-
aður er Islendingabók. I dul-
kóðaða ættfræðigrunninum er
einungis að finna tengsl milli
foreldra og barna auk afrúnn-
aðra fæðingar- og dánardag-
setninga. Þetta er gert til þess
að ekki sé mögulegt að nýta
dagsetningar til að bera kennsl
á fólk. Þar af leiðandi er til að
mynda ekki hægt að raða fjöl-
mennum systkinahópi í ná-
kvæma aldursröð.
Að lokinni ættrakningu út-
búa starfsmenn IE lista með
persónunúmerum yfir þá ein-
staklinga sem þeir hafa áhuga
á að fá blóðsýni úr. Tilsjónar-
maðurinn afkóðar þennan lista
og kemur honum til samstarfs-
læknanna. Samtímis prentar
tilsjónarmaðurinn svokölluð
tengiblöð sem notuð eru til
þess að tengja blóðsýni við
persónunúmerin. Tengiblöðin
eru tvískipt. Á efri hlutanum
er meðal annars að fínna kenni-
tölu og nafn einstaklings en á
neðri hlutanum er dulkóðað
persónunúmer og auður reitur
fyrir límmiða. Prentað er út
dulkóðað persónunúmer í stað
þess persónunúmers sem not-
að er innan IE, til þess að
koma í veg fyrir að samstarfs-
læknarnir hafi undir höndum
bæði kennitölu og persónu-
númerin. Samstarfslæknar IE
líma svo strikainerktan lím-
miða í auða reitinn á tengi-
blaðinu. Límmiðinn er úr sama
límmiðasetti og því sem notað
var fyrir blóðsýni viðkomandi
sjúklings. Tengiblaðið er svo
rifið í tvennt og einungis neðri
hluti blaðsins er sendur til ÍE
ásamt blóðsýnunum. IE fær
því upplýsingar um það hvaða
blóðsýni eiga við hvaða per-
sónunúmer án þess að fá nokk-
urn tímann upplýsingar um
það hvaða einstaklingar eigi
viðkomandi sýni. Einfölduð
yfirlitsmynd yfir nafnleyndar-
kerfi IE er sýnd á mynd 1.
Einn mikilvægasti þátturinn
í vinnuferli IE er hversu vel
það er skilgreint hverjir skuli
framkvæma hvert verk. Starfs-
menn IE hafa skýr fyrirmæli
um það að hafa aldrei undir
höndum neinar persónuupp-
lýsingar. Til þess að nálgast
persónuupplýsingar um sjúk-
linga þyrftu starfsmenn ÍE að
leggja á sig vinnu þar sem þeir
væru örugglega meðvitaðir
um það að þeir væru að brjóta
gegn settu vinnuferli, til dæm-
is að fara fram á það við sam-
starfslækni að hann veitti
þeim upplýsingar um nöfn. Þá
væru bæði læknirinn og starfs-
maður ÍE að brjóta trúnað.
Það er hins vegar grunnfor-
senda allra nafnleyndarkerfa
að einhverjum verður að
treysta fyrir þekkingu. í um-
ræddu vinnuferli eru það sam-
starfslæknar IE sem njóta þess
trausts að fara með persónu-
upplýsingar um sjúklingana.
Trúnaður lækna við sjúklinga
er því með sama móti og alltaf
hefur tíðkast og staðfestur er
með læknaeiðnum. Þeir hafa
hins vegar engan aðgang að
þeim erfðafræðiupplýsingum
sem IE býr til um viðkomandi
sjúklinga. En kerfi eru hins
vegar einungis örugg svo lengi
sem farið er eftir þeim. Því er
það mikilvægt að þau séu þjál
og hamli ekki þeirri vinnu
sem þeim er ætlað að setja
skorður. Þessu takmarki hefur
verið náð með núverandi
vinnuferli IE.