Læknablaðið - 15.04.1999, Qupperneq 105

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
371
Iðorðasafn lækna 110
Nuchal fold
Reynir Tómas Geirsson,
prófessor, hafði samband og
bað um hugmyndir að ís-
lensku heiti á því sem á ensku
nefnist nuchal fold thickness
og er í daglegu tali starfsmanna
í meðgöngueftirliti gjarnan
nefnt nuchal fold. Á sónar-
deild kvennadeildar Landspít-
alans er kominn af stað undir-
búningur að því að taka upp
sérstaka aðferð við fóstur-
skoðun á meðgöngutíma. Að-
ferðin byggist á því að mæla
þykktina á undirhúð á hnakka-
svæði fósturs og nota mæling-
una til að meta hættuna á því
að fóstrið beri litningagalla,
nánar tiltekið þrístæðu 21 sem
veldur Downs heilkenni.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að
mikil þykknun á þessu svæði
geti gefið vísbendingu um að
hætta á Downs heilkenni sé
aukin. Þörf er þá á litninga-
rannsókn á fóstur- eða leg-
vatnsfrumum, til að fá fulla
vissu um það hvort litninga-
galli sé til staðar eða ekki.
Læknisfræðiorðabók Sted-
mans upplýsir að nucha sé
afturhluti hálsins. Þar er upp-
runi heitisins rakinn til frönsku,
nuque, sem Frönsk-íslensk
orðabók Gerard Boots segir
að þýði hnakki. Hin mikla al-
fræðilega orðabók Websters
vill hins vegar rekja upprun-
ann til arabísku, en þar mun
vera til orðið nukha, sem
orðabókin upplýsir að merki
mæna. Líffæraheitin tilgreina
að aftara hálssvæðið sé nefnt
regio cervicalis posterior eða
regio nuchalis á latínu. Ið-
orðasafn lækna birtir orðið
svíri sem þýðingu á nucha.
Um svíra segir meðal annars í
íslenskri orðabók Máls og
menningar: hnakki, hálsinn að
aftanverðu, digur háls. Undir-
ritaður vandist því sem ung-
lingur, að svíri væri eingöngu
notað um háls á manni honum
til óvirðingar, en gjarnan um
háls á nautgripum. Heitið svíri
er því óheppilegt í þessu sam-
hengi.
Hnakkaþykkt
Þrátt fyrir að í enska heitinu
á umræddri þykknun sé notað
orðið fold, mun ekki vera um
eiginlega fellingu að ræða.
Umræddir vefir eru hins vegar
þykknaðir. Orðið þvkkt má
finna í ritmálssafni Orðabókar
Háskólans og eru helstu merk-
ingarnar: seigja, gildleiki,
þungun og það hvað eitthvað
er þykkt. íslenska orðabókin
útskýrir kvenkynsnafnorðið
þykkt þannig: 1 það hve e-ð er
þykkt. 2 gildleiki; bólga af
völdum innvortis sjúkdóms;
gildleiki óléttrar konu. í ís-
lenskri samheitaorðabók eru
birt samheitin þykkt, digurð,
gildleiki, sverleiki, þykkleiki,
þykkni. Heitið hálsþykkt gæti
auðveldlega misskilist og
þykkni á ekki við nema um
aukna þykkt sé að ræða. Undir-
ritaður leggur því til að notað
verði íslenska heitið hnakka-
þvkkt.
Brisbólga
Páll Helgi Möller, læknir á
Landspítala, sendi tölvupóst
og sagði frá því að hann vant-
aði íslenska þýðingu á heitið
emphysematous pancreatitis.
Páll lýsti fyrirbærinu þannig:
ástand þar sem loft sést í bris-
kirtli samfara
briskirtils-
bólgu.
Astœður geta
verið sýking af völdum gram
neikvœðra sýkla eða vegna
fistils milli briskirtils og
þarma.
Iðorðasafn lækna gefur ís-
lensku heitin vefjaþemba
fyrir emphysema og bris-
bólga fyrirpancreatitis. Undir-
ritaður prófaði því að nota þau
í samsett heiti, en fann ekki
lausn með þeirri aðferð. Hvor-
ug samsetningin, vefjaþemb-
andi brisbólga eða vefja-
þembubrisbólga, er aðlað-
andi og undirrituðum finnst að
heitin brisþembubólga og
þembubrisbólga geti gefið
villandi hugmynd. Lokaniður-
staðan varð því sú að stinga
upp á að emphysematous pan-
creatitis nefnist brisbólga með
loftþembu. Það heiti er al-
mennt og tekur ekki neina af-
stöðu til þess hvert er orsaka-
sambandið milli bólgunnar og
þembunnar.
Inngrip eða íhlutun
Hlédís Guðmundsdóttir,
læknir, sendi tölvupóst í fram-
haldi af 108. pistli, þar sem
rætt var um interventional
radiology. Undirritaður stakk
upp á heitinu íhlutunarrönt-
genfræði, en láðist að geta
einnig um inngripsröntgen-
fræði, sem Hlédís leggur nú
til. Sennilega var undirritaður
sáttari við hljómfallið í fyrra
heitinu, en bæði koma þau að
sjálfsögðu til greina.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)