Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Page 36

36
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Þorkell Guöbrandsson
Of hár blóðþrýstingur
Of hár blóðþrýstingur leiðir til aukins álags á
æðakerfið. Hann getur valdið hættulegum sjúk-
dómum svo sem heilablæðingum, hjartabilun eða
versnun á nýrnastarfsemi. Of hár blóðþrýstingur
eða háþrýstingur eins og ástandið er oftast kallað
eykur hættu á æðakölkun, sem getur leitt til stíflu í
kransæðum eða slagæðum í heila og ganglimum.
Greining háþrýstings fer fram með einfaldri
rannsókn sem er blóðþrýstingsmælingin. Yfirleitt
þarf að mæla blóðþrýsting margsinnis til að fá
haldgóða vitneskju um blóðþrýstingsástand ein-
staklingsins. Sumir eru viðkvæmir fyrir blóðþrýst-
ingsmælingum og hækkar blóðþrýstingur þeirra
heilmikið meðan verið er að mæla hann. Þetta er
stofuháþrýstingur og getur verið ranglega greind-
ur sem eiginlegur háþrýstingur. Þess vegna er
stundum nauðsynlegt að mæla blóðþrýsting við
aðrar aðstæður en læknisheimsókn, til dæmis með
því að lána fólki blóðþrýstingsmæli til mælinga í
heimahúsum eða á vinnustöðum. Einnig eru til
sjálfvirkir, tölvustýrðir blóðþrýstingsmælar, sem
geta mælt blóðþrýsting með fyrirfram ákveðnu
millibili (til dæmis á 30 mínútna fresti) í lengri
tíma, til dæmis í heilan sólarhring og geta slíkar
mælingar gefið mikilvægar upplýsingar í vafatil-
vikum.
Áður fyrr var talið, að aldraðir þyldu hækkað-
an blóðþrýsting betur en hinir sem yngri eru, en í
ljós hefur komið við nýlegar rannsóknir, að full
ástæða er til þess að hafa áhyggjur af of háum
blóðþrýstingi hjá öldruðum og einnig er nú vitað,
að skynsamleg lækkun blóðþrýstings kemur ekki
síður að haldi hjá hinum öldruðu til að koma í veg
fyrir fylgikvilla svo sem heilaáföll.
Þegar blóðþrýstingur mælist við endurteknar
mælingar með efri mörk undir 140 og/eða neðri
mörk undir 90 mm kvikasilfurs, telst blóðþrýst-
ingur eðlilegur og eru gildin 140/90 þannig efri
mörk eðlilegs blóðþrýstings. Það kallast hins veg-
ar ákveðinn háþrýstingur ef efri mörk eru við
endurteknar mælingar 160 eða meira og/eða neðri
mörk 95 eða meira. Gildin 160/95 eru þannig
Höfundur er sérfræðingur í hjartalækningum.
mörk háþrýstings. Þegar efri mörkin eru hærri en
160, en neðri mörkin lægri en 90, er talað um
einangraðan slagbilsháþrýsting, sem er algengt
ástand hjá öldruðu fólki og er ekki meinlaust eins
og oft var talið áður fyrr. Bilið milli eðlilegs blóð-
þrýstings og háþrýstings samkvæmt þessum skil-
greiningum (það er 140-160/90-95) kallast jaðar-
háþrýstingur. Er þá stundum um að ræða byrjandi
háþrýsting á vægu stigi, en stundum er aðeins um
tímabundið ástand að ræða, væga blóðþrýstings-
hækkun, sem færist sjálfkrafa í eðlilegt horf.
Vægur háþrýstingur gefur yfirleitt engin sér-
stök einkenni, fólk kennir sér því einskis meins og
leitar ekki læknis. Þess vegna ganga margir með
aukið álag á æðakerfið árum saman án þess að
vita af því. Brýnt er að allir sem komnir eru á
miðjan aldur, láti mæla blóðþrýsting sinn og
þekki blóðþrýstingsgildi sín. Þeim sem virðast
hafa blóðþrýsting í hærra lagi, þótt ekki sé um
sjúklega hækkun að ræða, er ráðlagt að láta fylgj-
ast með blóðþrýstingnum til dæmis með mælingu
einu sinni á ári. Með þessum hætti er unnt að
koma í veg fyrir það, að alvarlegur háþrýstingur
læðist að fólki og komi óþægilega á óvart með
skyndilegum einkennum svo sem heilaáfalli eða
kransæðastíflu.
I langflestum tilvikum er orsök háþrýstings
ókunn. Vitað er að tilhneiging til háþrýstings er
oft ættlæg. Háþrýstingur getur komið í kjölfar
nýrnasjúkdóma og innkirtlatruflana. Getnaðar-
varnartöflur, sterk gigtarlyf og lakkrís geta hækk-
að blóðþrýsting hjá sumum einstaklingum. Sumir
eru viðkvæmari en aðrir fyrir saltneyslu, sem get-
ur haft blóðþrýstingshækkandi áhrif, hjá sumum
veldur offita hækkun á blóðþrýstingi og hjá öðr-
um verkar mikil streita blóðþrýstingshækkandi.
Hjá fólki sem greinist með hækkaðan blóð-
þrýsting, finnast oft aðrir áhættuþættir hjarta- og
æðasjúkdóma. Þar virðist vera um samsöfnun
áhættuþátta að ræða og eru einstaklingarnir oft
feitir, sérstaklega um kviðinn. Þá kemur fram
truflun á blóðfitum svo sem hækkun á kólesteróli
eða lækkun á HDL-kólesteróli (góða kólesteról-
inu). Við þessa samsöfnun áhættuþátta greinist
oft veiklað sykurþol eða jafnvel fullorðins sykur-
sýki, ef vel er að gáð. Þessir einstaklingar sem eru