Sagnir - 01.04.1990, Síða 43

Kona í karlaveröld
lágt kaup kvenna á vinnumarkaðn-
um sem drægi úr löngun þeirra til
að afla sér frekara náms. Karlar
hefðu einnig forgang sæktu bæði
kynin um starf. Allt var þetta, að
mati Katrínar, niðurlæging fyrir
konur. Katrín lauk greininni á þess-
um orðum:
Konur góðar, er það samboðið
heiðri íslenzkra kvenna, að vera
ófrjálsar í sínu eigin landi. Sæm-
ir það sjálfsvirðingu íslenzkra
kvenna að láta ganga á rétti sín-
um öldum saman afskiptalítið ...
finnst ykkur ekki tími til kom-
inn, að gera hreint á þjóðarheim-
ilinu og bæta heimilisbraginn,
einmitt í sambandi við hið end-
urheimta fullveldi landsins? Vilj-
ið þið ekki lofa alfrjálsu íslandi
að njóta góðs af stjórnsemi ykk-
ar, iðjusemi, hirðusemi, hag-
sýni, nýtni og útsjónarsemi.
Katrín taldi bestu leiðina til að ná
þessum markmiðum vera þá að
konur fylktu liði undir merkjum
sósíalismans en umfram allt vildi
hún að konur brytust úr viðjum
vanans og hættu að vera annars
flokks þjóðfélagsþegnar.20
Sjálf lét Katrín sitt ekki eftir liggja
og var í framboði til Alþingis í kosn-
ingunum árið 1946.
Allt sem hér kemur fram um af-
stöðu Katrínar til kvenréttindamála
á efri árum eru tvö stutt svör sem
hún gaf við spurningum sem lagðar
voru fyrir hana og fjórar aðrar
þekktar konur og birtust í tímarit-
inu Melkorku árið 1960. Spurning-
arnar og svörin við þeim eru á
þessa leið:
Hvaða áhrif hefur kvenréttinda-
baráttan haft á lífsstarf þitt?
— Óneitanlega átti kvenrétt-
indabaráttan drýgstan þátt í að
konur fengu aðgang að æðri
menntastofnunum og embætt-
um, og með því var mér og öðr-
um sköpuð starfsskilyrði.
Telur þú að kvenréttindabar-
áttan sé til lykta leidd hér á
landi? Ef ekki, hvað telur þú að
helzt skorti á að kvenfólk hafi
fullt jafnrétti við karla, og á
hvern hátt telur þú því markmiði
verði bezt náð?
— Því fer víðsfjarri að konur
njóti jafnréttis. í reyndinni er
réttur kvenna naumast meiri en
réttur innfæddra manna í brezk-
um nýlendum, og ber tvennt til:
annars vegar kynhroki karla,
hefð og aldagamall óvani, en á
hinn bóginn andleg leti kvenna,
hlédrægni og vanmat á mætti
sínum og megin. Er þeirra sök
tvímælalaust meiri, því konur
eru fjölmennari og betur er til
þeirra vandað af náttúrunnar
hálfu. Kvenréttindabaráttunni er
ekki lokið, hún er enn á frum-
stigi og henni lýkur aldrei frekar
en öðrum frelsisstríðum, þau
eru eilíf.
Þess má geta að hinar konurnar
fjórar sem voru spurðar sömu
spurninga voru sammála Katrínu
hvað varðar fyrri spurninguna og
þær voru allar á einu máli um að
kvenréttindabaráttan ætti enn langt
í land.21
Að lokum
Jafnréttisbarátta íslenskra kvenna
hefur átt sín uppgangs- og stöðn-
unarskeið frá því að hún hófst fyrir
rúmri öld. Uppgangstímabilin eru
tvö. Hið fyrra stóð frá um 1880 til
um 1920 en hið síðara frá sjöunda
áratugnum og stendur væntanlega
ennþá yfir. Á milli þessara tveggja
tímabila lá jafnréttisbaráttan mikið
til niðri þótt einstaka konur héldu
merkinu á lofti. En þetta var ekki
tími hinna virku fjöldasamtaka og
stóru sigra.
Það var einmitt yfir síðasttalda
tímabilið sem megnið af starfsævi
Katrínar Thoroddsen náði. Á Al-
þingi átti hún undir högg að sækja
og barátta hennar fyrir auknu jafn-
rétti bar oft lítinn sýnilegan árang-
ur. Segja má að kvenréttindakonan
Katrín Thoroddsen hafi liðið fyrir
það að vera upp á sitt besta þegar
ládeyða var í jafnréttisbaráttunni.
Hún hefði eflaust notið sín betur í
forystu öflugra kvennasamtaka. En
það væri ofsögum sagt að fullyrða
að til einskis hafi verið barist. Katr-
ín og aðrar konur sem létu jafnrétt-
ismál til sín taka frá 1920-1960 héldu
glóðinni lifandi og komu fram með
hugmyndir og kröfur sem náðu
fram að ganga eftir 1960. Þessar
konur voru hvorki í fararbroddi
fjöldahreyfinga né í fyrstu sætum
kvennalista heldur völdu sér hefð-
bundin karlastörf og gengu í rót-
gróna stjórnmálaflokka þar sem
karlar höfðu bæði tögl og hagldir en
komust samt í fremstu röð. Engu að
síður tel ég að þær hafi gert sér bet-
ur grein fyrir því en flestar aðrar
konur hversu þýðingarmikið það er
að virkja konur til samstöðu. Þing-
kona sem hefur verið kosin af þús-
undum kvenna er líklegri til að hafa
meiri áhrif sem baráttukona fyrir
jafnrétti en kona sem kemst á þing
sem fulltrúi gamalgróins stjórn-
málaflokks þar sem áhrif kvenna
hafa verið tiltölulega léttvæg. Þetta
er e.t.v. sá lærdómur sem margar
íslenskar konur drógu af tímabilinu
1920-1960.
Tilvísanir
1 Kristín Ástgeirsdóttir: „„Fyrst og fremst
einkamál kvenna." Fræösla um takmark-
anir barneigna á íslandi 1880-1960." /s-
lenskar kvennarannsóknir, Rv. 1985, 57.
2 Rannveig Kristjánsdóttir: „Þingþáttur."
Melkorka, 4. árg., 1. tbl., Rv. 1947, 24.
3 Katrín Thoroddsen: Frjálsar ástir. Erindi um
takmarkanir bameigna, Rv. 1931, 3, 5.
4 Katrín Thoroddsen: Frjálsar ástir, 3-4.
5 Katrfn Thoroddsen: Frjálsar ástir, 20-21.
6 Kristín Ástgeirsdóttir: „Fyrst og fremst
einkamál kvenna.58.
7 Alþingistíðindi, 1934 B.I., Rv. 1935, 1134.
8 Alþingistíðindi, 1934 A, Rv. 1935, 124.
9 Æviminningabók menningar- og minninga-
sjóðs kvenna IV, Rv. 1973, grein Sverris
Kristjánssonar, 112.
10 Alþingistíðindi, 1946 B.I., Rv. 1950, 489,
550.
11 Alþingistíðindi, 1946 C, Rv. 1949, 278-282.
12 Rannveig Kristjánsdóttir: „Þingþáttur",
24.
13 Alþingistíðindi, 1946 C, 284.
14 Alþingistíðindi, 1946 C, 286-287.
15 Sigríður Th. Erlendsdóttir: „Breytingar á
réttarstöðu íslenskra kvenna á 20. öld."
Erindi og greinar 25, Rv. 1987, 16.
16 Alþingistíðindi, 1946 A.I., Rv. 1947, 489, D,
Rv. 1949, 24-28.
17 Alþingistíðindi, 1947 D, Rv. 1951, 535-536.
18 Alþingistíðindi, 1948 B, Rv. 1951, 156, 158.
19 Alþingistíðindi, 1948 B, 176, 196.
20 Katrín Thoroddsen: „Áróður og ofnæmi."
Melkorka, 1. árg., 1. tbl., Rv. 1944, 14-17.
21 „Þjóðkunnar konur svara spurningum um
kvennréttindamál." Melkorka 16. árg., 1.
tbl., Rv. 1960, 29-32.
SAGNIR 41