Sveitarstjórnarmál - 01.08.2001, Blaðsíða 58

280
Stjórnsýsla
irstjórn slíkra aðgerða, sbr. t.d. ákvæði í reglugerð
um samvinnu og starfsskiptingu milli lögreglu-
stjóra og Rannsóknarlögreglu ríkisins, nr.
253/1977, þar sem mælt er íyrir um í 4. mgr. 2. gr.
að rannsóknardeildir einstakra lögregluembætta
skuli hafa stjórn á leit að týndu fólki, enda sé leitin
ekki þáttur í rannsókn brots, en jafnan skuli Rann-
sóknarlögreglu ríkisins tilkynnt um slíka leit.“
Nefndin taldi „nauðsynlegt að festa slíkt ákvæði
í lög þar sem rannsóknarskyldur lögreglu tengist
mjög oft leitar- og björgunaraðgerðum og mikil-
vægt sé að heimildir lögreglustjóra í því efni séu
sem gleggstar.“ Lagði nefndin því til: „að í 6. gr.
frumvarpsins, um lögregluumdæmi og stjórn
þeirra, verði tekið slíkt ákvæði. Ljóst er að við um-
fangsmeiri leitir og björgunaraðgerðir er lögregla
oft ofliðfá og gegna björgunarsveitir, sem skipu-
lagðar eru og kostaðar af frjálsum félagasamtök-
um, þar lykilhlutverki. Samvinna lögreglu og
björgunarsveita hefur verið með miklum ágætum.
Með ákvæðinu er ekki stefnt að því að lögreglu-
stjórar hafi afskipti af innra skipulagi björgunar-
sveita heldur fyrst og fremst mælt fyrir um hlut-
verk lögreglustjóra varðandi yfirstjórn aðgerða.
Með lögfestingu slíks ákvæðis er ekki ætlunin að
lögregluyfirvöld beri frekari kostnað af leitar- og
björgunaraðgerðum en nú. Þá er ákvæðinu ekki
ætlað að taka til þeirra tilvika þegar virkja þarf
skipulag Almannavarna ríkisins og er ekki ætlað að
hafa áhrif á hlutverk Landhelgisgæslunnar á sjó.
Rétt þykir að kveða á um að dómsmálaráðherra
setji reglur um samstarf lögreglu og björgunar-
sveita og að við samningu þeirra verði haft samráð
við önnur ráðuneyti sem málið varðar og hlutað-
eigandi aðila.“
Skylt er að taka fram að enn hafa þessar reglur
ekki verið settar.
c. Opið eða lokað líkan
Ætla má að yfirgnæfandi hluti starfa lögreglu
lúti lögmálum lokaða líkansins. A hinn bóginn er
ljóst að við sum rannsóknarstörf á opna líkanið
betur við. Enda er þar verið að vinna annars konar
störf en í hinni venjulegu löggæslu.
Auðveldlega má halda fram þeirri kenningu að
lokaða líkanið eigi að flestu leyti betur við þegar
stjórnun lögreglu er til skoðunar. Byggist sú skoð-
un einkum á því að um venjubundin eða vanabund-
in störf er að ræða sem byggjast á endurteknum
viðbrögðum, „rútínu“. Sjá má af lestri 6. gr. lög-
reglulaganna að einungis einn þáttur starfa lög-
reglu er þannig að hentar betur að beita opna líkan-
inu, það er að segja rannsóknir. Einnig á því sviði
er þó erfitt að loka fyrir að aðferðir lokaða líkans-
ins eigi betur við. En þar sem reynir á hugvit og
innsæi og flókin mannleg samskipti eru kostir þess
að fara út fyrir „rútínuna" ótvíræðir. En hafa ber
skýrt í huga að ýmsir þættir í lögreglurannsóknum
byggjast á því að strangri aðferðafræði sé beitt. Án
þess að farið sé út í nánari skilgreiningu nægir að
vísa til strangra reglna um sönnunarbyrði fyrir
dómi.
Við frekari skoðun hér á eftir verður rennt stoð-
um undir þá kenningu að lokaða líkanið henti að
flestu leyti mun betur við stjórnun lögreglu. Skoð-
uð verða hlutverk lögreglu, en það eru einkum tvö
þeirra sem rétt væri að athuga hvort ekki bæri að
vinna samkvæmt opna líkaninu, það eru sem fyrr
segir rannsóknir og samstarf við önnur stjórnvöld.
Þar hentar betur að beita hugarflæði. Röksemdin
fýrir því byggir á því að þar er unnið á jafnréttis-
grundvelli og þekkingin er grundvöllur lausnanna
sem leitað er að.
d. Almannavarnir
Einnig er rétt að víkja að almannavörnum. Ef
gripið er til einföldunar má ljóst vera að björgunar-
störf og neyðaraðgerðir lúta lokaða líkaninu. Á
hinn bóginn skal bent á að annað meginhlutverk al-
mannavarna er að skipuleggja forvarnir og hjálpar-
starf. Við leit lausna á því sviði koma sjónarmið
þau sem búa að baki opna likaninu vel til greina.
Við leit að lausnum vegna þessa hlutverks er lagt
til að opna líkaninu verði beitt í meiri mæli en
hingað til hefur verið gert. Að því er varðar al-
mannavarnir er einnig rétt að benda á að lokaða
líkanið hentar betur við stjórnun neyðaraðgerða,
þar sem krafist er skjótra aðgerða og viðbragða og
ákvarðanataka má ekki dragast. Einnig er aðstæð-
um mjög oft svo háttað að ekki er tími fyrir hugar-
flug eða leit að lausnum. Þær verða einfaldlega að
vera vel skilgreindar sem og boðleiðir og stjórnun,
ásamt virðingarstöðu.
2. LÖGREGLA
Hlutverk lögreglu kemur rækilega fram í 1. grein
lögreglulaganna:
„1. Ríkið heldur uppi starfsemi lögreglu.
2. Hlutverk lögreglu er: