Sveitarstjórnarmál - 01.08.2001, Blaðsíða 63

Stjórnsýsla
ingu um píramída- og regluveldi sem falla að lok-
aða líkaninu (sjá Ríkislögreglustjórinn, Ársskýrsla
1997-1998).
Ætla má reyndar að á þessu sviði, það er starf-
semi og stjórnun lögreglu, sé stuðst við fyrirmynd-
ir frá Norðurlöndunum, án þess að það komi fram
með beinum hætti. Þess vegna er nauðsynlegt að
rannsaka stefnumótun og stjómsýslu lögreglu ann-
ars staðar á Norðurlöndum áður en til þess kemur
að draga mjög víðtækar ályktanir um stjórnun lög-
reglu.
Á íslandi er sennilega aðeins ein stofnun ríkisins
sem gengur lögreglunni framar þegar lokaða líkan-
ið er skoðað til þess að sjá hversu vel stofnanir
falla að því. Það er Landhelgisgæslan. En hún eins
og lögreglan á margt skylt með stjórnskipulagi því
sem er viðhaft í her. Það telst ótvírætt lokað.
3. ALMANNAVARNIR
Hlutverk almannavarna á íslandi kemur fram
í lögum nr. 94/1962 um almannavarnir.
Meginstefna varðandi almannavarnir á íslandi
kemur fram í 1. gr. laganna, sem hljóðar svo:
„Hlutverk almannavarna er að skipuleggja og
framkvæma ráðstafanir, sem miða að því að koma
í veg fyrir, eftir því sem unnt er, að almenningur
verði fyrir líkamstjóni eða eigna af völdum hern-
aðaraðgerða, náttúruhamfara eða af annarri vá, og
veita líkn og aðstoð vegna tjóns, sem orðið hefúr,
enda falli þau störf ekki undir aðra aðila sam-
kvæmt lögum.“
a. Lokaða líkanið
í 7. grein laganna um almannavarnir kemur fram
að lögreglustjóri stjórnar almannavörnum í um-
dœmi sínu. En hvergi er tekið á því hvernig sú
stjórnun skal vera. Engin stefnumótun virðist vera
til. Almannavarnir ríkisins hafa þó gefið út leið-
beiningar um framkvæmdaatriði. En ljóst er að
ákvæði laganna, sem er birt hér að neðan, gengur
framar ef leiðbeiningarnar skarast á við ákvæðið:
„Lögreglustjórar fara með stjórn almannavarna,
hver í sínu umdæmi.
Ráðherra er heimilt að ákveða að sveitarfélög,
tvö eða fleiri, eða landshlutar hafi samstarf um al-
mannavarnir og veiti gagnkvæma aðstoð.“
Eðli málsins samkvæmt má skipta hlutverki
almannavarna á íslandi í tvennt, annars vegar
skipulagningu og forvarnir, sem miða að því að
koma í veg fyrir líkams- og eignatjón, hins vegar
björgunarstörf eftir að náttúruhamfarir, hemaðarað-
gerðir eða önnur vá hefúr dunið yfir. Eðli málsins
samkvæmt em þessi hlutverk ólík þótt náskyld séu.
Náttúruhamfarir eru íslendingum vel kunnar.
Þegar þær hafa orðið gilda svipuð vinnubrögð
varðandi stjórnun og lýst hefúr verið hér að fram
í kaflanum um lögregluna þegar skoðað er hvort
opna eða lokaða líkanið eigi betur við. Samkvæmt
7. greininni fer lögreglustjóri með stjórnina. Hann
hefur sér til aðstoðar lögreglulið sitt og svo koma
björgunarsveitir að sem hjálparlið samkvæmt sér-
stöku samkomulagi þar um. Varðandi þennan þátt
er ótvírætt að við fyrstu aðgerðir, björgunarstörf
jafnt og aðrar þær sem á eftir koma hlýtur lokaða
líkanið að eiga betur við með sinni skýru verka-
skiptingu.
a. 1. Forsagan
Rétt þykir við skoðun laga um almannavarnir og
tilraun til þess að greina undir hvort líkanið stjórn-
un almannavarna fellur, eða hvort það getur fallið
undir bæði líkönin og þá að hve miklu leyti og
hvernig, að kanna tilurð laganna um almannavarnir
nr. 94/1962.
Frumvarp til laga um almannavarnir var fyrst
lagt fram á Alþingi á 82. löggjafarþingi
1961-1962, þingskjal 370. í athugasemdum við
frumvarpið kemur fram að rekja má setningu lag-
anna aftur til bráðabirgðalaga um loftvarnaráðstaf-
anir frá 2. ágúst 1940. Alþingi fékk þau til með-
ferðar og til urðu lög um ráðstafanir til loftvarna
og annarra vama gegn hættum af hernaðaraðgerð-
um nr. 52 27. júní 1941. Verið var að bregðast við
hættu af loftárásum og hvernig bregðast skyldi við
„þeim hörmungum, að fólk neyðist til að flýja
heimili sín undan hernaði, ef til vill mjög skyndi-
lega og hópum saman úr þéttbýli.“ (Alþingistíðindi
A-deild 1961, bls. 1021) Lögunum var breytt 1951
og tengdist það stríðsátökum í heiminum. í bæði
skiptin var samstaða á Alþingi um málið.
Loftvarnanefnd Reykjavíkur tók til starfa í júní
1951. Fjárveitingar Alþingis féllu niður 1957, en
Reykjavíkurborg greiddi sinn hlut. Ljóst er að
hvatinn til setningar laga um almannavarnir var
fyrst og fremst hernaðarlegur, sbr. bréf Loftvarna-
nefndar Reykjavikur til dómsmálaráðherra, dagsett
4. október 1961: „Spennan“ í heimsmálum hefur
hins vegar tæplega verið öllu meiri en um þessar
mundir“ (Alþt. A 1961, bls. 1022). í tengslum við
undirbúning málsins voru fengnir hingað tveir er-