Helgafell - 01.06.1942, Page 54

188
HELGAFELL
gamli var, og hinn gamli vegur orð-
inn ógreiðfaer og úr sér genginn, af því
að hann er ekki lengur farinn, þá fyrst
er hin gamla venja sigruð og ný venja
mynduð.
Æfð, venjubundin athöfn hefur
þessa kosti fram yfir óœft starf: Við
þurfum ekki lengur á óskiptri athygli
að halda til að fremja hana, óþarfar
hreyfingar leggjast niður og styttri tími
fer til hennar en áður. Við leysum
verkið fljótar og betur af hendi og
vinnum okkur það léttara. Þegar hin-
ar ótalmörgu smáathafnir, sem dag-
lega lífið krefst, eru orðnar okkur tam-
ar, vinnst okkur tími og orka til að
sinna mikilvægari viðfangsefnum. Á
meðan við fremjum einhverja venju-
bundna, sjálfvirka athöfn, getum við
jafnframt hugsað um eitthvað annað.
Vaninn gerir því hugsunina frjálsa,
leysir hana að nokkru leyti frá starf-
inu. Venjunum má líkja við verka-
menn, sem vinna eftir skipunum verk-
stjórans. Hin meðvitaða hugsun, verk-
stjórinn, þarf einungis að gefa þeim
fyrirmæli og líta eftir þeim við og við.
EllihrörnuT) Af þessu leiðir, að van-
og vani. inn er þægilegur. Eftir
því sem aldur færist yfir
menn, hættir þeim við að verða and-
vígari tilbreytni og nýjungum. Þeir
vilja ekki laga sig á nýjan hátt að að-
stæðunum, þeim finnst hið gamla bezt.
Mótstaða hins roskna og aldraða
manns er ekki eingöngu óvirk, þann-
ig, að hann þrjózkist við að semja sig
að nýjum háttum og siðum og tileinka
sér nýjar skoðanir, heldur ræðst hann
oft beinlínis á hið nýja. Málsháttur-
inn: Heimur versnandi fer, lýsir vel
hugsunarhætti hans. — Hinir góðu,
gömlu dagar, þeir tímar, þegar venj-
ur hans áttu við, eru nú fjarri. Hann
verður æ meir hjáróma og utanveltu
við samtíðina.
Það þarf varla að taka það fram,
að þessi lýsing á ekki við alla. Sum
gamalmenni eru ung í anda, hafa á-
huga á nýjungum og fylgjast með tím-
anum eftir getu. Margir finna sér í
elli sinni ný störf við sitt hæfi og ný
áhugamál, sem þeir geta starfað að.
Þeir hafa gaman af að vera samvist-
um við ungt fólk, þeir tileinka sér
skoðanir og venjur yngri kynslóðar-
innar að ýmsu leyti, sjá, að margt er
nú betra en í þeirra ungdæmi og sakna
þess, að vera ekki orðnir ungir í ann-
að sinn.
Þá vaknar oft hjá öldruðum mönn-
um sú tilfinning, að þeir séu til einskis
nýtir. Hjá þeim ríkir vanmáttarkennd.
Þeir gagnrýna æskuna, en finna þó
um leið, að áhrif sjálfra þeirra minnka.
Það er gengið fram hjá þeim. Þeir
fylgjast ekki lengur með tímanum og
dragast aftur úr í starfi sínu og skoð-
unum. Þessi vanmáttarkennd lamar
þá og hindrar þá í að laga sig að kröf-
um tímans.
í stuttu máli: Þroskastöðvun og
andleg afturför roskinna og aldraðra
manna á ekki fyrst og fremst rót sína
að rekja til aldursins út af fyrir sig,
heldur til rótgróinna athafnavenja og
hugsanavenja, til virkrar og óvirkrar
tregðu mannsins að laga sig að nýjum
aðstæðum og vantrausti hans á sjálf-
um sér.
Auðvitað er hrörnun sú, sem ellin
hefur í för með sér, einnig mikilvæg.
Maðurinn verður ófær til ýmissa starfa,
eingöngu sakir elli, svo sem til verka,
sem krefjast mikillar líkamlegrar á-
reynslu og þreks. En ef um létt störf
er að ræða, er það oft ekki ellihrörn-
unin, sem gerir manninn lítt starfhæf-
an, heldur stirðnaðar venjur. Þegar